Tıpkı insanlarda olduğu gibi diğer hayvan türlerinin bireyleri arasında da yaygın kişilik farklılıkları vardır. Kişiliği oluşturan temel öğelerden bir tanesi de bireyin çevre koşullarına karşı vermiş olduğu tepki seviyesidir. Neden bazıları değişen çevre koşulları karşısında davranışlarını değiştirirken, diğerleri rutin yaşamlarına devam ederler? Bir diğer deyişle, neden bazı bireyler daha katı iken, diğerleri daha esnektir? Bu farklılığın nedenleri konusunda çok sayıda çalışma yapılmış olmasına rağmen evrimsel kökeni hakkında hâlâ çok az şey biliyoruz.
Şimdi, hayvanlarda bu farklı kişiliklerin nasıl ve neden geliştiğini açıklamak için bir modelden yararlanılıyor. Hollanda Groningen Üniversitesi’nden Franz Weissing ve arkadaşları, hem esnek (farklılıklara tepkili) hem de katı (tepkisiz) hayvanları içeren senaryolar kullanarak farklı model simülasyonlarını çalıştırdılar. Model, hayvanların çevre koşullarındaki -örneğin yiyecek miktarındaki- bir değişikliğe karşı reaksiyon seviyelerinin ne zaman optimum olacağını gösteriyor.
Diyelim ki bir ördek göletimiz var ve her gün göletin sağ tarafına daha fazla yem saçılırken sol taraftaki yem miktarı giderek azaltılıyor. Bu durumda ördekler sağ tarafa yönelmeyi öğreneceklerdir. Sonra bir gün durumun tersine döndüğünü, sol tarafta aniden bol miktarda yem bulunurken sağ tarafta kıtlık olduğunu varsayalım. Deneyler gösteriyor ki, bazı ördekler göletin sol tarafını -yem olsa da olmasa da- en başından beri her zaman kontrol ediyorlardı. Yeni koşulda, bu esnek ördekler yemleri hemen bulacaklardır. Bununla birlikte diğer ördekler, alıştıkları rutine bağlı kalacaklar ve sağ taraftaki az miktardaki yemi bulmak için çabalayacaklardır. Esnek ördekler hızlı hareketlerinin ödülünü alırken, katı olanlar az yemle idare etmek zorunda kalacaklardır.
Peki, eğer çok sayıda ördek tepki verir ve sol tarafa yönelirse ne olur? Bu senaryoda sol taraftaki rekabet artacak ve bu çokbilmişlerin bazıları aç kalacaktır. Bu arada, sağ tarafta kalan tepkisiz ördekler kazançlı çıkacaklardır, çünkü yem azdır ama, rekabet edecek birey sayısı da çok azdır.
Bazı model simülasyonlarında, esnek olmak aynı zamanda fazla enerji harcamayı gerektirir. Diyelim ki yem hiç yer değiştirmiyor ve hep sağ tarafta kalıyor. Bu durumda proaktif (önleyici tedbirler alan) bireyler boşa enerji tüketmiş olacaklardır.
Sonuç olarak, iki farklı kişilik arasındaki denge, bütün popülasyonun yararına olmaktadır. Doğal seleksiyon, işte bu nedenle esnek ve katı bireylerin bir arada bulunmalarını yeğlemiş görünüyor.
(Kaynak: Proceedings of the National Academy of Sciences, 06.10 2008)
