Isaac Newton, en özlü biçimde Balzac’ın Mutlak Peşinde romanında yarattığı Balthazar Claes karakteriyle ifade edilebilir: İşe koyulduğunda kendisini çalışmasında unutan bilim insanı. Einstein’la birlikte tarihin en büyük bilim adamı sayılan Newton, kendi döneminde doğa bilimlerinin temel sorunlarını ele almış ve bu sorunlara getirdiği çözümler insanın doğayı algılayışını kökten değiştirmiştir. Newton’u daha iyi anlayabilmek için yaşadığı döneme bakılırsa, bu dönem “yüksek verimler çağı” olarak nitelenebilir. Bilindiği gibi, 16. ve 17. yüzyıllar bilim tarihinin belki de en üretken dönemidir. Rönesans’ın simgesi Leonardo da Vinci 1519’da ve adıyla anılan devrimi gerçekleştiren Nicolaus Copernicus 1543’te ölüyor; Francis Bacon, Galileo Galilei, Johannes Kepler ve William Harvey gibi “bilimin öncüleri” ise 1561, 1564, 1571 ve 1578 yıllarında doğuyorlardı. 17. yüzyılın ortalarında Robert Boyle, sonlarında da Christiaan Huygens en önemli çalışmalarını gerçekleştiriyorlardı. Isaac Newton ise Galilei’nin öldüğü yıl olan 1642’de dünyaya geliyordu.
Henüz 25 yaşındayken en önemli kuramlarını oluşturan Newton, içine kapalı ve polemikten sakınan kişiliğinin de etkisiyle çalışmalarını uzun bir süre yayımlamadı. (1) Newton’un, kendisine bilim tarihinde hak ettiği yeri kazandıran başlıca iki eseri Principia ve Opticks’i yayımlaması, Halley kuyruklu yıldızını keşfeden yakın dostu Edmund Halley’in sürekli destek ve ısrarı sayesindedir. Newton Principia’nın önsözünde, kitabının amacını şöyle anlatır. “Bu çalışmayı, felsefenin matematiksel ilkeleri olarak sunuyorum; çünkü felsefenin asıl görevi şundan ibarettir: Hareket olgularından doğa kuvvetlerini araştırmak ve sonra bu kuvvetlerden doğanın diğer olgularını ortaya çıkarmak.” (2) Newton’un bu eserinde ulaştığı sonuçları kısaca özetlemek gerekirse söz konusu sonuçların, hareketin üç temel yasaya indirgenmesi, bu yasalara dayanılarak dinamiğin dedüktif bir sistem olarak kurulması, temel yasaların dayandığı kavramların tanımlanması ve astronomide Kopernik ve Kepler’in ilk adımlarını attıkları sistemin bilimsel bir kuram olarak ortaya konması olduğu söylenebilir. Dolayısıyla da Newton fiziğini, Kopernik devriminin doruğu olarak tanımlamak mümkündür.
Ünlü bilim tarihçisi ve felsefecisi Alexandre Koyré’nin Salyangoz Yayınları tarafından yayımlanan incelemesi Bilim ve Devrim: Newton’un, Newton üzerine oluşan geniş literatürün en önemli çalışmalarından biri olduğunu söylemek mümkün. Bilim tarihi yazımında bir dönüm noktası olarak kabul edilen Koyré, yerleşik bilim anlayışına en tutarlı eleştirileri getiren yazarlardan birisidir. Yerleşik bilim anlayışının bilimi tarihten soyutlayarak okuyan yaklaşımının, Koyré ile birlikte yerini tarihsel yaklaşıma bıraktığı söylenebilir. Bilimsel ilerleme tarihinin yalnız deneysel yanıyla değil, teorik ve tarihsel yanıyla da ele alınması gerekliliğini vurgulayan Koyré, Kuhn, Bordieu ve Latour gibi bilimsel üretim alanıyla uğraşan yazarlara da yol göstermiştir. Koyré’nin daha önce Yeniçağ Biliminin Doğuşu, Bilim Tarihi Yazıları, Kapalı Dünyadan Sonsuz Evrene ve 19. Yüzyıl Başlarında Rusya’da Batıcılık, Ulusçuluk ve Felsefe gibi kitapları Türkçe’ye çevrilmiştir.
1964 yılında Koyré’nin ölümünden kısa bir süre sonra yayımlanan kitap, her biri Newton’un bilimsel düşüncesinin ayrı bir yanını örnekleyen yedi makaleden oluşuyor. Sırasıyla “Newton Sentezinin Değeri”, “Newton’ın Bilimsel Düşüncesinde Kavram ve Deneyim”, “Newton ve Descartes”, “Newton, Galileo ve Platon”, “Robert Hooke’un Isaac Newton’a Yayımlanmamış Bir Mektubu”, “Newton’ın ‘Regulae Philosophandi’si” ve “Çekim, Newton ve Cotes” adlı makalelerden oluşan kitaptaki bütünleştirici ana tema Koyré’nin deyişiyle, temel bilimsel fikirlerin nasıl hem felsefi düşüncelerin başlıca akımlarıyla ilişkili olduğunun, hem de aynı zamanda deneysel denetlemelerle belirlendiğinin kavramsal çözümleme aracılığıyla örneklenmesidir. (3) İfadeden de görüldüğü gibi bu çalışma, Koyré’nin bilimsel ilerlemenin sadece deneysel yanıyla değil aynı zamanda kuramsal yanıyla da ele alınması gerekliliği vurgusunu pekiştiren bir nitelikte.
Kısacası, Koyré’nin bilim felsefesine büyük katkı sunan ve Newton’un bilimsel devrimini en kapsamlı şekilde ele alan incelemesi, fizik ve matematiğe ilgi duyan herkesin okuması gereken, başucu kitabı niteliğindeki bir çalışma.
Alexandre Koyré, Bilim ve Devrim: Newton (Kitabın özgün adı: Newtonian Studies), Çev. Nur Küçük, Salyangoz Yayınları, İstanbul, Eylül 2006, 484 sayfa.
DİPNOTLAR
1) Cemal Yıldırım, Bilim Tarihi, (8. Baskı), Remzi Kitabevi, İstanbul, 2003, s. 105.
2) Yıldırım, a.g.e., s. 108.
3) Alexandre Koyré, Bilim ve Devrim: Newton, Çev. Nur Küçük, Salyangoz Yayınları, İstanbul, 2006, s. 7.
Erdem Sönmez
