Ekonomi-Politiğin Eleştirisi’ne Katkı’nın ünlü önsözü şu cümleyle başlar: “Burjuva iktisat sistemini şu sırayla inceliyorum: sermaye, toprak mülkiyeti, ücretli emek, devlet, dış ticaret, dünya pazarı.” Kapital’in konusunu ilk üç mesele oluşturur, ancak son üçüne dair münhasıran bir çalışmaya Marx’ın ömrü yetmemiştir. Münhasıran çalışma yapılamayan meselelerden birinin devlet olması, Marx’ta bir devlet ve siyaset teorisi olmadığı yolundaki genel kanaatin en büyük kanıtlarından biri olarak görülegelmiştir.
Oysa ayrı bir inceleme başlığı olarak ele alınmamış olmakla birlikte bir devlet ve siyaset teorisinin Marx’ın eserlerinde dağınık bir şekilde bulunduğu söylenebilir. Üstelik bu dağınıklık teorinin tutarsızlığı ya da zayıflığı anlamına gelmez; sermayenin ve kapitalist üretim tarzının tahlili derinliğinde olmasa da, ön açıcı ve yol gösterici niteliği hayli güçlü bir devlet ve siyaset teorisi tüm düşünsel yaşamını kat edecek bir şekilde Marx’ın yapıtlarında bulunmaktadır.
Marksist jargonda “Fransız Üçlemesi” olarak geçen Fransa’da Sınıf Mücadeleleri 1848-1850, Louis Bonaparte’ın 18 Brumiare’i ve Fransa’da İç Savaş isimli çalışmaların, Marx’ın devlet ve siyaset kuramına dair en önemli eserleri olma niteliğini taşıdığı söylenebilir. Üç çalışma da Marx’ın tarihsel materyalist yönteminin güncel ve aynı zamanda dünya-tarihsel olaylara nasıl uyarlanacağını gösteren, sınıfları, sınıf mücadelelerini, bu mücadelelerin bir çözüme kavuştuğu alan olarak devleti ve elbette ki devrimi, Marksizmin en önemli özelliklerinden biri olan bütüncül bir perspektifle inceleyen, aynı zamanda Marx’ın iktisattan mitolojiye, edebiyattan felsefeye uzanan muazzam entelektüel birikimini ortaya koyan, Marx’ın tutkulu üslubunun sonuna kadar hissedildiği metinlerdir. Güncel olan ile tarihsel olan, teorik olanla pratik olan, ciddiyetle hiciv, bilim adamlığıyla gazetecilik tarih boyunca çok az eserde Fransız Üçlemesi’nde olduğuna benzer bir şekilde, mükemmel bir bileşim olarak bir araya gelmiştir.
Engels’in Fransa’da Sınıf Mücadeleleri 1848-1850’nin 1895 tarihli basımına yazdığı girişte bu eser için yazdıklarının Fransız Üçlemesi’nde yer alan diğer ikisi için de geçerli olduğunu söyleyebiliriz. Engels bu girişte şöyle demektedir:
“Elinizde yeni baskısı bulunan bu çalışma, Marx’ın, güncel tarihin bir kesitini, kendi materyalist anlayışıyla, verili iktisadi durumdan hareketle açıklamaya yönelik ilk girişimiydi. Komünist Manifesto’da tüm yakın tarihe geniş hatlarıyla uygulanan teori, Marx’ın ve benim Neue Rheinische Zeitung’daki makalelerimizde, sürekli olarak, o dönemdeki siyasal olayları yorumlamak için kullanılmıştı. Buna karşın, buradaki çalışmanın amacı, birkaç yıl süren ve tüm Avrupa için hem kritik önem taşıyan hem de tipik olan bir gelişmenin akışı içinde, bu gelişmenin iç bağlantılarını göstermek, yani, yazarın düşüncesine göre, siyasal olayları, son çözümlemede iktisadi olan nedenlerin sonuçları olarak açıklamaktı. (…) [Marx-F.Y] Fransa’nın hem Şubat devriminden önceki iktisadi durumu hem de bu devrimden sonraki siyasal tarihi hakkındaki derin bilgisi sayesinde, olayların iç bağlantılarını bugüne kadar da ulaşılamamış bir yetkinlikle açığa çıkaran ve sonrasında bizzat kendisi tarafından yapılan iki sınavda da parlak başarı gösteren bir sunum yapabildi.” (1)
Fransız Üçlemesi’nde Marx dönemin bütün sınıflarını; yani burjuvaziyi, proletaryayı ve köylü sınıfını hem kendi içlerinde hem de birbirleriyle olan ilişkileri ve mücadeleleri üzerinden analiz eder. Devlet ise tüm bu mücadelelerin kesiştiği, dolayımlandığı ve çözüme kavuştuğu alandır. Devlet egemen sınıfın kontrolündedir ama aynı zamanda bir ilişki ve süreç olarak kavramsallaştırılmıştır. Marx Fransız Üçlemesi’nde devleti özellikle mali sistem, bütçe, güvenlik aygıtı üzerinden inceler; sınıflar karşısındaki göreli özerk konumunu ortaya koymaya çalışır. Aynı zamanda devletin olağanüstü biçimi de yine bu çalışmanın konusunu oluşturur. Olağanüstü dönemlerin alamet-i farikalarından biri olarak yasama ile yürütme arasındaki mücadele ve burjuva demokrasisinin geri çekilişi gibi meseleler de Fransız Üçlemesi’nde ayrıntılı bir şekilde incelenir.
Fransız Üçlemesi Marksist devlet ve siyaset kuramının Marx’ın yaşadığı dönemdeki güncel gelişmeler üzerinden ortaya konulduğu, devletle birlikte aynı zamanda sınıf oluşum süreçlerini anlatan, sınıfla sınıf mücadelesi arasındaki kurucu ilişkiyi ortaya koyan bir metinler toplamı olarak görülmeli; günümüz dünyasında, özellikle burjuva demokrasisinin geri çekildiği ve olağanüstü devlet biçimlerinin/rejimlerinin ortaya çıktığı bir konjonktürde devlet-sınıf ve sınıf mücadeleleri ilişkisini doğru bir şekilde anlayabilmek için yeniden ve daha dikkatli bir şekilde okunmalıdır.
DİPNOT
1) Friedrich Engels’in 1895 Baskısı İçin Yazdığı Giriş, “Fransa’da Sınıf Mücadeleleri 1848-1850” içinde, Karl Marx, çev. Erkin Özalp, Yazılama Yayınları, 2012.
