Günlük ritmimiz hayatlarımıza hükmeder, uykumuzu düzenler ve bize sabah ne zaman kalkacağımızı söyler. Biliminsanları sağlık ve insani performansımız açısından içimizdeki saatlerin ne denli önemli olduğunu bilseler de, şimdilik bu saatleri kontrol edemiyorlardı.
Bu durum değişiyor olabilir. Vanderbilt Üniversitesi’nden biyologlar farelerin günlük ritmlerini kontrol eden nöronları nasıl manipüle edeceklerini ve uyaracaklarını keşfetti. Bu kemirgenler gece vakti yaşıyor olsalar da biyolojik saatleri insanlarınkilerle neredeyse aynı.
Çalışma beynin üst kiyazmatik çekirdek isimli parçasına dayanıyor, yani vücudun ana-saatine. Biliminsanları önceleri üst kiyazmatik çekirdekteki aktivite fazlasının nöronlarda daha fazla ateşlemeye sebep olacağını düşünüyordu. Çünkü nöronlardaki bu iletim mevzubahis saatin doğal aktivitesinin sonucunda ortaya çıkıyordu. Fakat Vanderbilt’teki araştırma ekibi, fare nöronları arasına yerleştirdikleri genler ile bu hücrelerin ışığa duyarlı olmalarını sağladı ve gerçek durumun, bilinenin tam tersi olduğu sonucuna ulaştılar.
Deneyde bir grup fare ışığa daha çok tepki veren nöronlara sahipken, diğer bir grup fare ise ışığın kısılmasına daha çok tepki veren nöronlara sahipti. Bu durum, araştırmacıların nöronların iletim oranını kontrol edebileceklerini ve bu kontrolü sağlayarak üst kiyazmatik çekirdeği gerçekten uyarabilecekleri anlamında geliyordu. Makalelerinde yazdıkları üzere, “Bu durum üst kiyazmatik çekirdeğin atış oranının günlük ritm belirlenmesinde, moleküler mekanizmaların bir girdisi ve çıktısı olarak temel bir rolü olduğunu gösteriyor.” Ya da öteki bir deyişle, doğru nöronları tetiklemek ya da baskılamak, biyolojik saati baştan başlatarak üst kiyazmatik çekirdeği etkin bir biçimde sıfırlayabiliyor.
Bir makalesinde “Bu durum ilk defa saat nöronlarını bizim kontrolümüz altına sokuyor” diyor araştırmaya yardımcı olan doktora öğrencilerinden Jeff Jones. Araştırma ekibi bu strateji ile –hücreleri ışığa tepki verdirterek- jet lag, mevsime bağlı duygusal rahatsızlıklar ya da vardiyalı işlerde saat karmaşası gibi sıkıntılara çözüm üretmeyi umuyor.
Geçtiğimiz hafta yapılan bir açıklamaya göre, vücudu günün farklı bir zamanında yaşıyormuşçasına yanıltabilecek bir hap geliştirildi. Genetik bir modifikasyon ya da tertip ile daha az uykulu hissedebilmemiz artık bir an meselesi olabilir. Fakat kahve kupalarınızı bırakmayın, optogenetiğin medikal ana akımda öne çıkması yıllar alabilir.
Çeviren: Alp Atamanalp
ODTÜ Kentsel Politika Planlaması Blm YL
Kaynak: Erin Blakemore, “Scientists Discover ‘Reset’ Button for Circadian Rhythm”, http://www.smithsonianmag.com/smart-news/scientists-discover-reset-button-circadian-rhythm-180954130/
