Hafızamızın bizi hataya düşürebileceği iyi bilinir. İnsanlar unutkan olabilir ve bazen de sınıftaki, mahkemedeki ve hayatın diğer alanlarındaki yıkıcı sonuçlarla bir şeyleri yanlış hatırlayabilirler. 26 Şubat’ta Current Biology dergisinde, bombus arılarının da güvenilmez tanıklar olabileceği ilk kez gösterildi.
Araştırmacılar yeni çalışmanın, hayvanlarda sahte anıların keşfedildiği bir ilk olduğunu dile getiriyor. Bu olgunun hayvanlar âleminde yaygın olabileceğinden şüpheleniyorlar. Londra Queen Mary Üniversitesi’nden Lars Chittka, “Biz iki uyarıcı için anı belirtilerinin birleşebileceğini ve farklı eğitim sürelerinde sonradan edinilen özelliklerin hayvan zihninde birleştiğini keşfettik. Sonuç olarak kesinlikle daha önceden hiç görülmemiş, ancak eğitim esnasında ortaya konulan özelliklerin bir birleşimi olan uyarıcılar, anıyı hatırlama esnasında seçilirler” diyor.
Bombus arıları, Chittka’nın böcek türlerindeki öğrenme ve hafıza üzerine son 20 yıldır çalışmasının sebebini açıklayan oldukça akıllı hayvanlardır. Arılar desenleri, renkleri ve çeşitli çiçek türlerinin kokularını hatırlayabilir ve aynı zamanda bu çiçekleri gezinerek uzun mesafelerden tekrar evlerine dönebilirler.
İnsanlar hayvanlardaki hafıza üzerine çalıştıklarında, çoğu kez performanstaki hatalar, hayvanların görevi öğrenmeleri konusunda başarısız oldukları veya belki de öğrendikleri ve daha sonra unuttukları şeklinde sonuçlandı. Ancak Chittka ve meslektaşı Kathryn Hunt’ın merak ettiği bir konu vardı: Ya hayvanlar daha ilginç bir tip bellek hatası yaşayabiliyorsa?
Bunu öğrenmek için, Chittka ve Hunt sarı sert bir yapay çiçek ve arkasında siyah beyaz veya tersi halkalı olanların takip ettiği çiçeklerle bombus arılarını eğitti. Sonraki testler esnasında arılara üç tip çiçek seçeneği verildi. İki tanesi daha önceden gördükleri sarı olan ve siyah beyaz olan türlerdi. Üçüncü tür çiçek ise diğer iki tür çiçeğin karışık versiyonu olan sarı beyaz halkaların olduğu bir çiçekti. Eğitimden sonraki dakikalarda arılar çiçek konusunda net bir tercih yaptı. Arıların çiçekler üzerindeki kısa süreli hafızası iyiydi.
Ancak, iki üç gün sonra bombus arılarının hafızası test edildiğinde çok farklı bir şey gerçekleşti. İlk önce, arılar önceki testlerle aynı tercihi gösterdi, ancak gün geçtikçe arılar kafaları karışmış bir şekilde gelişme gösterdiler. Sürenin yarısında, eğitim sırasında önceden kesinlikle hiç görmemelerine rağmen sarı halkalı olan çiçekleri tercih etmeye başladılar.
Chittka ve Hunt böceklerin uzun süreli hafızalarında gözlenen karışmanın insanların bazen yaptıkları bellek bağlantı hatalarıyla benzer olduğunu dile getirdi. Bu hatalı anıların, insanlarda ya da bombus arılarında basit bir “sistem hatası” olduğunu düşünmüyorlar, ama onların oldukça iyi çalışan uyarlayıcı bir bellek sisteminin yan etkileri olduğunu düşünüyorlar. Aslında, Chittka’nın ekibi nesneleri sınıflandırmaya dayalı öğrenme kurallarında iyi olan insanların da, bu sahte anı yanılsamalarına yatkın olduklarını buldular.
Chittka, “Çevremizdeki farklı olayların arasındaki ortaklıkları ve örnek şablonu ortaya koymak yeteneğimiz konusunda şüphemiz yok. Gerçekten, bir dizi farklı olayın kapsayıcı ilkelerini belleğimize yükleme becerisi bize yeni durumlara cevap bulmak konusunda yardımcı olabilir. Ancak bu beceriler, her bir detayı doğru bir şekilde hatırlama pahasına gelebilir” diyor.
Sınırlı beyin kapasiteleri olan arılarda her bir nesneyi tek başına ele almak yerine, nesneleri bir sınıf şeklinde kapsayıcı özelliklerini hafızaya alarak “tasarruf” amaçlı sıkıştırmak çok daha yoğun yaşanıyor olabilir. Chittka’nın laboratuvarı şu an arıları ve onların çiçek tercihlerini ömür boyu takip etmek adına radar izleme sistemi kullanıyor.
Chittka, “Arıların ömür boyu yaşadıklarını nasıl biriktirdiklerini ve günlük yiyecek arama konusunda karar verme durumlarının ömür boyu nasıl tamamlandığını öğrendiğimizde büyülendik” diyor.
Çeviren: Yağmur İşeri
İTÜ Endüstri Mühendisliği
Kaynak: http://www.sciencedaily.com/releases/2015/02/150226131940.htm
