Görsel açıklaması: CRISPR ile genetiği düzenlenerek, kahverengileşmeye karşı dirençli hale getirilen beyaz tomurcuk mantarı (Agaricus bisporus).
CRISPR-Cas9 tekniği ile tasarlanmış bir mantar, denetimden geçmeden kültürlenebilip satılabilecek.
Birleşik Devletler Tarım Bölümü (USDA), gen düzeltici araç CRISPR-Cas9 ile genetiği değiştirilmiş bir mantarı denetim altına alamayacak.
Uzun süredir beklenen karar, mantarın, kurumların denetim işlemlerinden geçmeden kültürlenebilir ve satılabilir olduğu şeklinde çıktı. Bu durum onu, ABD Hükümetinin yeşil ışık yaktığı ilk CRISPR ile düzeltilen organizma yapıyor.
Çin Bilimler Akademisi Enstitüsü’nden mantar gelişimi ile uğraşmayan ve bir bitki biyoloğu olan Caixia Gao, “Araştırma topluluğu, son haberlerle çok mutlu olacaktır. Denetimin yetki alanı dışına düşen daha fazla sayıda geni düzeltilmiş ürün göreceğimiz konusunda inancım tamdır” açıklamasında bulunuyor.
Pennsylvania Devlet Üniversitesi’nden bir bitki patoloğu olan Yinong Yang, kahverengileşmeye dirençli olan yaygın beyaz tomurcuk mantarı (Agaricus bisporus) tasarladı. Etki, kahverengileşmeye neden olan bir enzim olan polifenol oksidaz (PPO) enzimini kodlayan gen ailesini hedefleyerek başarılmış. Mantarın genomundaki yalnızca küçük miktardaki baz çiftlerini silerek Yang, enzim aktivitesini yüzde 30 kadar azaltarak altı PPO geninden birini susturmuş.
Mantar, son beş yılda USDA denetim sistemini bertaraf eden 30 genetiği değiştirilmiş organizmadan (GDO) biri. Hayvan ve Bitki Sağlığı Denetleme Servisi (APHIS), çoğu bitki olan organizmalarda, kurumsal düzenleme zorunluluğunun olması gereken bir şeymiş gibi değerlendirilmediğini ifade ediyor.
Çinko-parmak nükleaz ve transkripsiyon aktivatör benzeri efektör nükleaz sistemleri (TALEN) gibi gen düzeltici teknikler kullanılarak üretilen birkaç bitki, USDA’yı bertaraf edebilmişti. Ancak bugüne kadar, USDA’nın en taze araç CRISPR-Cas9 ile tasarlanmış organizmalara aynı geçişi yapabileceği net değildi.
Yang bir APHIS yetkilisinden bunu yapma teşviki aldıktan sonra, ilk olarak Ekim 2015’te USDA denetimcilerinin küçük bir grubuna ürünü sundu. Yang, “Çok heyecanlandılar. Toplantıda kesinlikle ilgi ve pozitif bir duygu vardı” açıklamasında bulunuyor.
USDA 13 Nisan’da Yang’a yazdığı mektupta, APHIS’ın 30 Ekim 2015’te yazılan mektupta açıklandığı gibi CRISPR/Cas9 ile düzeltilen beyaz tomurcuk mantarlarını dikkate almadığını ifade etti. Yang’ın mantarı, virüs ya da bakteriler gibi “bitki zararlıları”ndan yabancı DNA’yı içermediği için USDA gözetimini harekete geçirmedi. Bitki zararlılarını içermeyen yeni gen düzeltici teknikler hızlı bir şekilde eski araçların yerini alabilir.
Birleşik Devletler, Biyoteknoloji Düzenleme ve Koordinasyon Çalışma Alanı olarak bilinen GDO düzenleme kurallarında düzeltmelere gidiyor. Bu amaçla, Birleşik Devletler Ulusal Bilimler Akademisi gelecek 5-10 yıl boyunca biyoteknoloji ürünlerinde ne tür gelişmeler yapılacağı öngörüleri ile alakalı olarak görevlendirilen bir kurulu toplantıya çağırdı.
Yang değiştirilmiş mantarını ticarileştirmek için bir şirket kurma konusunda kafa yoruyor. Kahverengileşmeye direnen meyve ve sebzeler, raf ömrünü uzatan dilimleme işlemi yapıldığında, daha uzun süre rengini koruyacakları için çok değerliler. Son 18 ayda biyoteknoloji şirketleri, kahverengileşmeyen genetiği değiştirilmiş elma ve patatesleri ticarileştirdi.
Çeviren: Yusuf Sürmeli
İTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Böl. Doktora Öğr.
Kaynak: Emily Waltz, “Gene-edited CRISPR mushroom escapes US regulation”; http://www.nature.com/news/gene-edited-crispr-mushroom-escapes-us-regulation-1.19754
