Bly, 1889’da, Jules Verne’nin ünlü eseri “Seksen Günde Devri Âlem”in başkahramanı Phileas Fogg’un rekorunu kırmak için dünya çevresini dolaşmak üzere yola koyulur. Dünyanın çevresini gemi, tren ve eşek gibi vasıtalarla 72 gün, 6 saat ve 11 dakikada dolaşmayı başarır. Yolculuğun Fransa molasında Jules Verne ile tanışma fırsatı yakalar. Jules Verne meşhur roman kahramanımız Phileas Fogg’un rekorunu kırması için Nellie Bly’ı yüreklendirmiştir.
Nellie Bly müstearlı Elizabeth Jane Cochran, araştırmacı gazeteciliğin öncülerindendir. 1864’te Pennsylvania’da doğan Bly, toprak ağası (sahibi) bir işadamı ve aynı zamanda yargıç olan babasının 15 çocuğunun 13.’ydü. Bly’ın annesi Mary Jane, babasının ikinci eşiydi. Baba Michale Cochran ikinci ailesini vasiyetinin dışında bırakarak öldüğünde, Elizabeth Jane altı yaşındadır ve aile yoksuldur. Mary Jane’in yaptığı ikinci evlilik de kötü sonuçlanırken, 15 yaşındaki Elizabeth Jane öğretmen olup ailesine destek olmak amacıyla Indiana Normal School’a gider, fakat bir yılın sonunda maddi imkânsızlık nedeniyle okuldan ayrılır. Annesiyle bir misafirhane işletmek üzere Pitssburgh’a taşınır.
Yoksul işçi kadınların haberleriyle gazeteciliğe adım atar
1885 yılında Elizabeth Jane Cochran, Pittsburgh Dispatch gazetesinden bir köşeyazarının toplumsal olarak kadının yerini ev hayatıyla tanımlayan ve çalışan kadını yeren iddialar içeren yazısına öfkeli bir cevap yazarak gazeteye gönderir. Bu cevap “Yalnız Yetim Kız” imzasını taşır. Bu yanıt mektubundan etkilenen gazetenin yayın yönetmeni Cochran’a Amerikalı kadınların gerçek yaşam koşullarını yazması için davette bulunur. Yoksul işçi sınıfı kadınlarının ağır çalışma koşuları ve düşük ücretlendirilmeleri ile ilgili yaptığı haber Cochran’ın yolunu açar ve ikinci bir görev daha alır. Bu ikinci haber kişisel olarak da yabancı olmadığı bir konuda (annesinin ikinci eşinden gördüğü kötü muamele düşünülürse); boşanma kanunu reformu hakkındadır. “Çılgın Evlilikler (Mad Marriages)” başlıklı bu haberiyle haftalık beş dolara Pittsburgh Dispatch’da çalışmaya başlar. Elizabeth Cochran’ın “Nellie Bly” müstearını kullanmaya başlaması bu döneme rastlamaktadır. Bly, Pittsburgh’ta çalışan fabrika işçisi kızlarla ilgili bir dizi haber yapar. Bly okuru etkilemektedir, fakat iş çevreleri gazete yönetimini verdikleri reklamları çekmekle tehdit eder. Bunun üzerine bahçe düzenlemesi haberi için görevlendirilen Nellie Bly, New York’ta şansını denemek üzere gazetedeki görevinden istifa eder.
“Bir Tımarhanede On Gün”
Altı aylık iş arama sürecinin sonunda Joseph Pulitzer’in sahibi olduğu New York World gazetesinden teklif alır. Burada ilk haberi 1887 yılında yayımlanır. Bly, New York’taki büyük bir ruh sağlığı merkezinin koşullarını haberleştirmek amacıyla sinir hastası rolü yaparak içeri sızar. Bu role ayna karşısında uzun saatler geçirerek çalışır. Bu sayede on gün boyunca fiziksel işkence, soğuk duş, bayat yemek servisi gibi kötü koşullara tanıklık etme imkânı bulur. Bly’ın “Bir Tımarhanede On Gün” başlıklı bu haber dizisi toplumsal ve siyasal olarak ses getirirken sağlık merkezinin yeniden düzenlenmesinin yolu da açılmış olur. Aynı yıl bu haber dizisi kitaplaşır. Daha sonraları verdiği bir röportajda lider olmanın nitelikleri sorulduğunda şu cevabı verir: “Kesin bir cüret ve ısrar gerekir. Sığınma evindeyken yoksul, şanssız, aklını kaçırmış kız rolünü oynamayı üstlendim ve bu benim sonuçlarını kabul etmem gereken görevimdi. Doğru uygulanan ve yönlendirilen enerjinin başaramayacağı şey yoktur.”
Bly araştırmacı gazetecilik alanında, bu yeni ve anlamlı yöntemle (stunt reporting) anılacaktır. Kariyeri boyunca pek çok konuda çürümüşlüğü, adaletsizliği ortaya çıkaran Bly, bunu yaparken yoksuldan ve mazlumdan yana tavır alır. 20. yüzyıla girerken Nellie Bly, hastalıklarla kuşatılmış gecekondu evleri, tekelleşme, kötü çalışma koşulları vb. toplumsal sorunlara karşı mücadele veren Jacob Riis, Ida Tarbell, Upton Sinclair gibi aydınlarla birlikte anılmaya başlar. Theodore Roosvelt “muckrakers” -amiyane tabirle halt karıştıranlar- ifadesini bu isimler için kullanır ilk kez.
“72 Günde Devri Âlem”
Bly, 1889 yılında, Jules Verne’nin ünlü eseri “Seksen Günde Devri Âlem”in başkahramanı Phileas Fogg’un rekorunu kırmak üzere dünya çevresini dolaşmak üzere yola koyulur. Bly, dünyanın çevresini gemi, tren ve eşek gibi vasıtalarla 72 gün, 6 saat ve 11 dakikada dolaşmayı başarır. Yolculuğun Fransa molasında Jules Verne ile tanışma fırsatı yakalar Nellie Bly… Hatta Jules Verne meşhur roman kahramanımız Phileas Fogg’un rekorunu kırması için Bly’ı yüreklendirir. Nellie Bly, bu macera ile dünya çapında tanınır hale gelir. Bu macerasına ilişkin şu sözleri de dikkat çekicidir: “Bir sonraki (Bir Tımarhanede On Gün’den sonrası için) görevim seyahat etmekti. Gazete Jules Verne tarzında 80 günde dünyayı dolaşmam için beni gönderdi. Ben bunu rekor bir zamanlamayla yaptım, 72 gün. Hiç başarısız olmadım, başarısızlığın ne anlama geldiğini hayal edemiyorum.” Nellie Bly biri roman ve bir diğeri “72 Günde Devri Âlem” olmak üzere dört kitap yayımlamıştır.
Bly kendisinden 40 büyük sanayici Robert Seaman ile evlendiğinde mesleğinden bir süre uzaklaşır. On yıl sonra Seaman öldüğünde, Bly eşinin işini devam ettirerek şirketi büyütürken işçi haklarını da gözetir. Üretim alanında kurulan spor tesisi ve kütüphane, sağlık hizmetleri, dolgun ücretler Bly’a özgü uygulamalar olarak zikredilebilir.
1. Dünya Savaşı boyunca söyleşilerine New York Evening gazetesi adına devam eder. Meslek aşkından, maceraperestliğinden vazgeçmeden kendini dünyaya kanıtlayan Bly, 1922 yılında 58 yaşında ölene dek New York Evening için çalışır.
Kaynaklar
- Richard Jr. Ernsberger, “Nellie Bly: Fearless Reporter”, In American History, Haziran 2015, Cilt: 50; Sayı: 2, s.77.
- “Bly cut new paths for women”, In Executive Leadership, Ekim 2014, Cilt:29, Sayı:10, ss.3-7.
- http://www.nellieblyonline.com/bio
Niagara Şelalesi’nin korkusuz kadını: Annie Edson Taylor
Annie Edson Taylor, 24 Ekim 1838’de New York’ta doğdu. Babasının bir un değirmeni vardı. Bu da Annie 12 yaşındayken babası öldükten sonra bile, ailenin geçim sıkıntısı çekmemesini sağlamıştı. Annie öğretmen olmak için eğitim aldı. 17 yaşına geldiğinde, eğitimi sırasında tanıştığı David Taylor ile evlendi. Eşi Amerikan İç Savaşı sırasında ölünce, Annie işsiz, parasız ve dul kalakaldı. Şehir şehir gezip dans ve müzik eğitmenliği yaptı. Çocukluğunu varlık içinde yaşayan, yetişkinliğinde yoksulluğu gören Annie, ün yaparak para kazanmaya karar verdi. Bunun için daha önce kimsenin başaramadığı bir şeyi yapacaktı: Niagara Şelalesi’nden bir varil içinde atlayıp hayatta kalmak…
Her şeyden önce kendisine bir varil bulmalıydı. Frank M. Russell hem menajerliğini yapmayı hem de varili temin etmeyi teklif etti. İşe koyuldular. 22 Ekim 1901’de içi yastıklarla döşenen meşe ağacından yapılmış, demir bir iskelete sahip varili, içinde bir sokak kedisiyle birlikte yaklaşık 50 m yüksekliğindeki Niagara Şelaleleri’nden aşağıya bıraktılar. Kedi sadece kafasında küçük bir yarayla düşüşü atlatmıştı. Zamanında kedinin öldüğünü iddia edenler olmuşsa da, Annie’nin varille çekilmiş meşhur resmindeki kedi, bu kedidir.
Varilin sağlamlığını böylece test eden Annie, iki gün sonra 63. doğum gününde, kafasını uğurlu kalp şeklindeki yastığına yaslamış bir şekilde, varilinin içinde Niagara Nehri’nin akıntısına kendini bıraktı. Tam 20 dakika süren yolculuk sonucunda, şelalenin bitiminde varilinden çıkarıldı. Sadece küçük bir sarsıntı geçiren Annie, gazetecilere verdiği demeçte, “Son nefesimi tüketiyor olsam bile, insanlara bunu denememesini öğütlerdim. Bir daha Niagara’dan bu atlayışı yapmak yerine, beni parçalara ayıracağını bilmeme rağmen bir topun ağzında durmayı yeğlerim” diyordu.
Annie atlayışı sağ tamamlayan ilk insan olmayı başarmıştı, ancak beklediği ün ve paraya ulaşamadı. Kazandığı paranın büyük çoğunluğunu, varili alıp kaçan menajeri Frank Russell’ı bulmaları için dedektiflere verdi. Son yıllarını Niagara’da para karşılığı turistlerle fotoğraf çektirerek geçiren Annie, 29 Nisan 1921’de 82 yaşında hayata veda etti.
Kaynaklar
“Queen of the Mist: The Forgotten Heroine of Niagara”, Joan Murray, Beacon Press, 2000, 128 s.
“Annie Edson Taylor”, www.biography.com
