Birçok sosyalist lider aynı zamanda iyi birer satranç oyuncusudur.
Marx satranca da el atmış
19. yüzyılda satranç Avrupa’da fazla yaygın değildir. Aristokratlar ve entelektüeller arasında oynanan elit bir oyundur. Bilimsel sosyalizmin kurucusu Karl Marx’ın da iyi bir amatör satranç oyuncusu olduğu biliniyor. Dostlar arasındaki partilerde ve güçlü oyuncuların devam ettiği kahvelerde Marx da boy göstermiş.
Bilimsel sosyalizmin diğer kurucusu, Marx’ın can yoldaşı Friedrich Engels’in satrançla ilgisine ilişkin bir bilgiye rastlamadık. “Genç Karl Marx” adlı filmde Marx ile Engels’in ilk tanıştıklarında satranç oynadıkları sahne gerçeği yansıtıyor mu, bilmiyoruz.
Meraklılar için Marx’ın 1867 yılında oynanmış bugüne ulaşan bir oyununu verelim. Rakip Meyer. Meyer’in kim olduğuna dair somut bir bilgiye ulaşamadık ama Marx’ın mektuplaştığı yakın dostu bir Alman sosyalisti olan Meyer var, o olabilir. Beyazla oynayan Marx 28 hamle sonunda Meyer’i terke zorluyor. İşte maçın hamleleri:
1. e4 e5 2. f4 exf4 3. Af3 g5 4. Fc4 g5 5. 0-0 gxf3 6. Vxf3 Vf6 7. e5 Vxe5 8. d3 Fh6 9. Ac3 Ae7 10. Fd2 Abc6 11. Kael Vf5 12. Ad5 Kd8 13. Fc3 Kg8 14. Ff6 Fg5 15. Fxg5 Vxg5 16. Axf4 Axe5 17. Ve4 d6 18. h4 Vg4 19. Fxf7 Kf8 20. Fh5 Vg7 21. d4 A5c6 22. c3 a5 23. Ae6+ Fxe6 24. Kxf8+ Vxf8 25. Vxe6 Ka6 26. Kf1 Vg7 27.Fg4 Ab8 28. Kf7 ve Siyah terk eder.
Lenin yenilmeyi sevmiyor
Sovyet Devrimi önderi Lenin de satrançsever sosyalistlerden. 1917 Devrimi’nden önce sürgünde bulunduğu Avrupa kahvelerinde ciddi satranç maçları yaparmış. Lenin’in isim yapmış satranççılarla bile başa baş oynadığını, birçok maçı kazandığını, yenildiği zamansa oldukça bozulduğunu yazıyor biyografiler.
Lenin ile büyük Rus edebiyatçı Maxim Gorky’nin oyunları ise ünlüdür; tablolara bile konu olmuştur bu iki büyük devrimcinin maçları. Günümüze ulaşan bir tanesi aşağıda. Siyahlarla oynayan Gorky, Lenin’i yenmiş:
1. e4 Af6 2. e5 Ad5 3. d4 d6 4. c4 Ab6 5. f4 dxe5 6. fxe5 Ac6 7. Fe3 Fe5 8. Ac3 e6 9. Af3 Fe7 10. Fe2 0-0 11. 0-0 f6 12. Ah4 fxe5 13. Axf5 exf5 14. d5 Ad4 15. Fxd4 exd4 16. Vxd4 Ad7 17. Şh1 Fc5 18. Vd3 Vg5 19. Ab5 Kae8 20. Ff3 Ke3 21. Vd2 Kf6 22. b4 Fe7 23. Axc7 Kh6 24. Ae6 Vg3 25. h3 Fd6 26. Şg1 Kxh3 ve Beyaz terk eder.
Devrim öncesinde satranç, Rusya’da aristokratların tekelinde bir oyunmuş. Rus feodallerinin entelektüel olanları, üstünlüklerini satranç tahtasında kanıtlamak isterlermiş. Devrimden sonra Bolşevikler, satrancı halka yaymak için kampanyalar düzenlemişler. Çabaları sonucunda satranç Sovyetler Birliği’nin ulusal oyunu olmuş. Devrimci iktidar, proletaryanın burjuvaziye karşı üstünlüğünün bir kanıtı olarak görmüş satrancı. Bunda da gerçekten başarılı olmuş.
20. yüzyılda çok sayıda dünya satranç şampiyonu Sovyetlerden çıkmıştır: Botvinnik, Smyslov, Tal, Petrosian, Spassky, Karpov, Kasparov. Araya sadece 2 yıllığına Hollandalı Euwe ve üç yıllığına ABD’li Fischer girebilmiştir.
Che, büyükusta Najdorf’u deviriyor
Gelelim Kübalı sosyalistlere… Che Guevara’nın güçlü bir satranç oyuncusu olduğunu biliyor muydunuz? Aşağıda Che’nin 1962’de Najdorf ile oynadığı ve 16 hamle gibi kısa bir sürede kazandığı maçı veriyoruz. Najdorf deyip geçmeyelim. Arjantinli Miguel Najdorf dönemin dünya çapında profesyonel bir satranç oyuncusu. Aktif oynadığı yıllarda dünyada ilk on arasında sayılıyor. Satranç teorisine ciddi katkıları var, hatta Sicilya Savunması’nın kendi adını taşıyan bir açılış varyantı da biliniyor.
Najdorf, Güney Amerika’dan Avrupa’ya bütün dünyayı gezen ve ünlülerle oyun oynamayı seven ilginç bir kişilik. Satranç oynadığı ünlüler arasında Che’den başka Fidel Castro, Winston Churchill, Nikita Kruşçev, Juan Peron ve İran Şahı da var. İşte Che Guevara, bu ünlü Najdorf’u 16 hamlede devirmiş. Gerçekten büyük bir başarı. İşte Che’nin Najdorf’u, hem de siyahlarla yendiği oyun:
1.e4 e5 2. Af3 Ac6 3. Fb5 a6 4. Fa4 Af6 5. 0-0 Fe7 6. Ke1 b5 7. Fb3 d6 8. c3 0-0 9. h3 h6 10. d4 Ke8 11. Abd2 Ff8 12. d5 Ae7 13. c4 bxc4 14. Axc4 c6 15. dxc6 Axc6 16. Fe3 Fe6 Beyaz terk eder.
Ve Castro…
Sosyalist Küba’nın efsanevi lideri Fidel Castro da iyi bir satranç oyuncusuymuş. Zaten ülkesinde satrancın gelişmesi için özel politikalar uygulamış. Gerçi satranç Küba’da devrim öncesinde de popülermiş. Capablanca gibi bir satranç devinin yetişmesi tesadüf olmasa gerek. Ama devrimden sonra, tıpkı Sovyetler Birliği’nde olduğu gibi Küba’da da satrancın kitleler içinde yaygınlaştırıldığı bir gerçek. Bunda Küba’nın devrimci liderlerinin güçlü birer amatör satranççı olmalarının da payı olsa gerek. Aşağıda Fidel Castro’nun 1966’da Filiberto Terrazas adlı bir satranççıyı siyahlarla yendiği oyun:
1.e4 e5 2. F4 exf4 3. Af3 Fd6 4. d4 h6 5. e4 Fb4+ 6. c3 Fa5 7. Fxf4 g5 8. Fg3 Ve7 9. Fe2 d6 10. exd6 cxd6 11. Va4+ Ac6 12. d5 Fd8 13.dxc6 b5 14. Vxb5 a6 15. Va4 g4 16. c7+ Ad7 17.c8=V Kxc8 18. Vd4 gxf3 19. Vxh8 Vxe2++ Siyah kazanır.
Tito: Savaşırken de, devlet yönetirken de…
Sosyalist Yugoslavya’nın kurucusu ve lideri J. B. Tito’nun da güçlü bir amatör satranç oyuncusu olduğu, usta oyuncularla da başa baş oynadığı, yakın dostu devlet adamlarıyla da maçlar yaptığı söylenir. Zaten Yugoslavya da, parçalanmadan önce, satrançta en ileri ülkelerden biriydi.
Tito’nun 2. Dünya Savaşı sırasında, partizanların başında Nazilere karşı savaşırken, Neretva sığınaklarında arkadaşlarıyla satranç oynarken çok sayıda fotoğrafı bulunur. Bu arada Tito ile birlikte Bağlantısızlar Hareketi’nin önde gelen liderlerinden ve Mısır’ın antiemperyalist devlet başkanı Nasır’ın da güçlü bir satranç oyuncusu olduğunu belirtelim. Tito ile Nasır’ın bir araya geldiklerinde satranç da oynadıkları söylenir.
Son olarak Bulgar sosyalist önder Dimitrov’un, Vietnam Devrimi lideri Ho Shi Minh’in, 1919’da Rosa Luxemburg ile birlikte katledilen Alman komünistlerinden Karl Liebnecht’in, İtalyan Komünist Partisi Genel Sekreteri Palmiro Togliatti’nin ve Filistin halkının lideri Yasser Arafat’ın da güçlü satranç oyuncusu devrimcilerden olduklarını söyleyelim.