Francis Bacon’un (1561-1626) Bilimsel Devrimin önde gelen kuramcısı olduğunu biliyoruz. Büyük filozofun Novum Organum adlı eseri, bilimsel yöntemin ilk kez sistematikleştirilmesi ve modern bilim anlayışının doğuşu olarak da nitelenir. Yeni Atlantis, Bilginin İlerlemesi, Tarih, Denemeler, Bacon’ın diğer önemli eserleridir.
Fakat bu ünlü filozof kişilik bakımından pek sağlam ayakkabı değilmiş.
Yakın dostuna ihanet
İngiltere’de Kraliçe I. Elizabeth ve Kral I. James dönemlerinde yaşayan Bacon, aynı zamanda önemli bir siyaset adamıdır. Ama siyaset yaşamı hakkında aynı övgü dolu sözcükleri kullanamıyoruz.
Söylendiğine göre Kraliçe Parlamento’dan büyük bir ödenek istediği zaman, Bacon şiddetle muhalefet etmiş ve onu gücendirmiş. Kraliçe bunu hiç unutmamış. Elizabeth’in gözdesi olan Essex Lordu bile en parlak devrinde bütün çabalarına karşın Kraliçe’den Bacon için yüksek bir makam elde edememiş.
Buraya kadar bir şey yok; Bacon’un haklı olduğu bile söylenebilir. Fakat Bacon’ı sürekli korumuş, kendisine büyük bir malikâne vermiş olan bu cömert adam, Essex Lordu, Kraliçe’nin gözünden düştükten sonra, Bacon, onu idama mahkûm ettirmek için elinden geleni yapmış. Buna rağmen Kraliçe’nin gözüne girememiş, kendisine yine hiçbir memuriyet verilmemiş.
Rüşvetçi Adalet Bakanı
Fakat I. James tahta çıktığında durum değişmiş. Francis Bacon hızla yükselerek önce başsavcı, daha sonra da adalet bakanı olmuş. Ama zayıf kişiliği burada da kendini göstermiş; görevini sürekli kötüye kullanmış, dostlarını kayırmış, rüşvet ve hediye almış.
Sonunda hakkında soruşturma açılmış; affedilmesi için yargıçlara yalvarmış ama mahkûm olmaktan ve tüm mevkilerini kaybetmekten kurtulamamış. Neyse ki Kral onu affetmiş ve Bacon köşesine çekilerek bağlanan emekli maaşı ile yaşamaya başlamış. O noktadan sonra kendisini bilimsel çalışmalara vermiş.
Bacon’ın özeleştirisi
Bacon’ın mahkemenin kararı üzerine yaptığı konuşma ünlüdür. Filozofluğundan başka elinde bir şey kalmayan Bacon, çaresiz, acı acı özeleştiri yapmış:
“Ben rüşveti savunmaktansa rüşvet veren bir kimse olmayı tercih ederim. Elli seneden beri İngiltere’nin en adil hâkimi ben oldum. Fakat 200 seneden beri de Parlamento, benim hakkımda verdiği karar kadar haklı bir karar vermedi!”
Politik yaşamı için değil ama bilimsel düşünceye yaptığı katkılardan dolayı, Novum Organum’un, Yeni Atlantis’in yüzü suyu hürmetine yine de saygıyla analım sayın filozofumuzu.
Kaynaklar
1) Francis Bacon, Yeni Atlantis, Giriş bölümünden, Akyüz Yayıncılık, 2. baskı, İstanbul, Ocak 2002.)
