Janos Bolyai, Macaristan’ın bir taşra kasabasındaki matematik öğretmeninin oğluydu. Babası Farkas Bolyai, ünlü matematikçi Gauss’un da orada öğrenci olduğu yıllarda Göttingen’de okumuştu. Birbirleriyle ara sıra yazışmayı sürdürüyorlardı.
Baba Bolyai, uzun bir süre Euclid’in beşinci aksiyomunu (paralellik aksiyomunun bağımsız bir aksiyom mu olduğu yoksa diğer aksiyomlardan türetilebilir mi olduğu sorusu, matematikçileri yüzyıllardır uğraştırıyordu) kanıtlamaya çabalamış ama kesin bir sonuca varamamıştı.
“Vazgeç bu sevdadan, oğlum”
Oğul Bolyai, babasının başka bir şeyle ilgilenmesini rica etmesine karşın, onun tutkusunu devraldı ve kanıt üzerine çalışmaya başladı. Babası ona şöyle yazmıştı:
“Ondan, namussuz bir ilişkiden nefret ettiğin kadar nefret etmelisin. Senin tüm servetini, sağlığını, rahatını ve yaşamının tüm mutluluğunu kaybettirebilir. Bu dipsiz karanlık, belki de doruklardaki 1000 Newton’u yutacak ve dünya hiçbir zaman aydınlanamayacak…”
Gauss daha önce bulmuş
Janus Bolyai, Euclid’in aksiyomunun bağımsızlığını kabul etmeye başladıktan sonra, başka bir aksiyoma dayanan bir geometri kurmanın olanaklı olduğunu buldu. Bu yeni aksiyoma göre, düzlemdeki bir noktadan geçen ve düzlemdeki herhangi bir doğruyu kesmeyen sonsuz sayıda doğru çizilebilirdi.
Ama Gauss ve Lobachevsky de bu düşüncenin farkındaydı. Bolyai bu düşüncelerini babasının yazdığı bir kitabın eki olarak 1832’de yayımladı. Oğlunun geleneklere karşı görüşlerinden rahatsız olan Farkas Bolyai, bu konuda Gauss’un görüşüne başvurdu.
Göttingen’den gelen yanıt, genç Bolyai’nin çalışmalarını şevkle onaylıyordu. Gauss ayrıca, Bolyai’yi övemeyeceğini, çünkü bunun kendisini övmek olacağını, kendisinin de bu düşüncelere yıllardır sahip olduğunu açıklamıştı.
Son darbe Lobachevsky’den
Genç Bolyai, kendisini büyük bir matematikçi düzeyine yükselten, ama buluşun ilk sahibi olmadığını hatırlatan bu onaylama mektubundan büyük düş kırıklığına uğradı. Lobachevsky’nin ilk kez 1829’da (Bolyai’nin yayınından üç yıl önce) yayımlanan ve aynı devrimci görüşleri içeren kitabı 1840’da Almanca olarak da basılınca üzüntüsü dayanılmaz bir hal aldı.
Bu tarihten sonra Janos Bolyai matematiği bırakmıştır!
Bilim tarihi, Bolyai’nin adını, Gauss ve Lobachevsky ile birlikte yeni bir geometri kuramının yaratıcılarından biri olarak kabul etmiştir ama Bolyai’nin trajik yaşamı babasının kehanetini de haklı çıkarmıştır.
Kaynak
1) Dirk J. Struik, Kısa Matematik Tarihi, Çev. Y. Silier, Sarmal Yayınları.
