Kitabın Fransızca ismi Darwin a la plage, yani Plajda Darwin. Kitap, daha önce Türkçeye çevrilen Einstein Plajda kitabının da yer aldığı bir serinin parçası. Bu kitabın Türkçe başlığında neden plaj kelimesi atılmış bilemiyorum zira seriye hoş bir hava kattığını düşünüyorum. Serinin iddiası, anlaşılması güç, temel bilimsel fikirleri, plajda, şezlong üzerinde güneşlenirken bile okunabilecek bir dilde sunmak. Bu kitabın da bu anlamda amacına ulaştığını söyleyebiliriz.
Herkes Darwin’i ve onun geliştirdiği, evrim teorisini bilir bilmesine ancak bu bilgi çok yüzeyseldir. Teorinin içeriğini ve kapsamını çoğu kişi bilmez. Birçokları teorinin sadece insan doğasına dair bir tartışma olduğunu düşünür. Oysa ki evrim teorisi insan doğasını da kapsayan çok geniş kapsamlı bir teoridir.
Kitap evrim teorisi ve tarihi üzerine toplam 15-20’şer sayfalık yedi bölümden oluşuyor ve her bir bölümü birbirinden bağımsız olarak okumak mümkün. Yazılar kendine has, hafif mizahi bir tarzı olan çizimlerle desteklenmiş. Ele alınan her konunun başlı başına bir kitap konusu olabilecek kadar zengin olduğunu ve bu anlamda kitabın biraz yukarıdan, teknik olmayan bir bakış geliştirdiğini söyleyebiliriz. Kitabı okurken bu konulara merakımız artıyor ve her bir konuda daha çok derinleşme ihtiyacı hissediyoruz.
Yazar Panafieu genç Darwin’in ünlü yolculuğunu anlatarak başlıyor. Darwin, bir papaz olarak görevlendirilmeyi beklerken, İngiliz filosunun sığınmasına uygun bölgeleri belirlemek üzere Patagonya kıyılarının haritasını çıkarmak amaçlı bir deniz yolculuğuna genç bir doğa bilimci olarak katılır ve 23 yaşında kendini Beagle isimli gemide bulur. İki yıl sürmesi planlanan yolculuk yaklaşık beş yıl sürer. Darwin döner dönmez evrim teorisini kaleme alamaz, kuramını tasarlayabilmesi için bu sefer entelektüel bir yolculuğa çıkması gerekecektir. 23 sene sürecek bu yolculuğun sonunda teorisini anlattığı Türlerin Kökeni isimli kitabını yazar.
Kitap evrim teorisinin sadece tarihini ve çıkarımlarını değil aynı zamanda mekanizmalarını da anlatıyor. Doğal seçilimin gen havuzundaki varyasyonlar üzerine etkiyerek üreme konusunda daha avantajlı olanların nasıl popülasyon içinde çoğaldığını çeşitli örneklerle açıklıyor. Mesela Darwinci seçilime örnek olarak, bir sivrisinek popülasyonunda DDT’ye karşı daha dirençli olanların daha çok üremeyi başararak, sivrisinek popülasyonun giderek DDT’ye karşı daha dirençli hale gelmesi anlatılmış.
Panafieu kitabında yer yer Darwinci evrim kuramının sahte eleştirileriyle bir tartışma içine de giriyor. Örneğin yaratılışçı görüşlerin savunduğu ve fosil kayıtlarında açıklanamayacak eksikler olduğunu söyleyen kayıp halka tezini çürütüyor. Darwincilik zaman zaman bilim dışı alanlarda da kullanılmıştır. Kitap, Darwinci teorinin bazı sosyal bilimciler tarafından insan toplumlarında var olan adaletsizlikleri haklı göstermek için nasıl kullanıldığından ve bunun en uç noktası olan öjenizm yani soy islahı uygulamalarından da söz ediyor.
Herkes İçin Evrim’in son bölümü özellikle çok önemli, zira bu bölümde evrim teorisinin artık tamamlanmış, bitmiş bir teori olmadığını, bugün ve yarın için halen vaat ettiği şeyler olduğunu görüyoruz. Bu bölümde epigenetikten, evrimci tıptan, Neandertal genlerimizden söz edilmiş.
Yazar kitapta evrim teorisi ve genetik ile ilgili cinsel seçilim, moleküler saat, kızıl kraliçe kuramı ve cinsiyetin evrimi, genlerin yatay aktarımları, coğrafi türleşme, genetik sürüklenme, kesintili denge gibi birçok teknik konudan söz etmeyi başarabiliyor. Bu bir çocuk kitabı değil elbette. Bu bölümleri plajda okumaya dalıp güneşte yanmamak için dikkatli olunmalı. Bahsettiğim konularla daha önce karşılaşmamış okura kitap iyi bir başlangıç sunacaktır. Okur eğer bu konularla daha önce tanışmış ve daha derin bir kavrayış geliştirme ihtiyacı içindeyse başka kitaplara bakmasını öneririm.
Darwin -Herkes İçin Evrim, Jean-Baptiste de Panafieu, Çev. Nıvart Taşçı, BGST Yayınları, 2019, 148 s.
