“Bilim Tarihi”ni bir disiplin haline getiren Belçikalı kimyager ve tarihçi George Sarton’ın (1884-1956) anıt eseri “Bilim Tarihine Giriş” (Introduction to the History of Science) başlığını taşır. Sarton, üç ciltlik bu dev eserine bir ömür vermiştir
Eserin birinci cildi dokuz yıllık bir hazırlık zamanı alır ve iki bin yıllık dönemi kapsar. Sarton ikinci cilt için de 13 yıl çalışır. Üçüncü cildin tamamlanması ise 27 yılını alır. Bu çalışma için 3400 kitaba, 13500 risaleye ve 80000 kart ve diğer belgeye ulaşmıştır. Sarton’ın eseri Antik dönemden 14. yüzyılın sonuna kadarki süreci kapsar.
Sarton insanlığın sahip olduğu tüm bilgi birikimin birçok farklı toplum ve bölgeden geldiğini savunarak, bilimin insanlığın ortak üretimi olduğunu iddia eder. Bu yaklaşımıyla yaşadığı dönemde hakim olan ve tarihi Antik Yunan-Batı hattından ibaret gören Avrupamerkezci uygarlık anlayışına da karşı çıkar. 2. cildi hazırlarken Arapça öğrenir, Ortadoğu’yu gezer ve İslam bilimcilerinin el yazmalarını inceler.
Sarton Tarihsel Materyalist değildir. Bilimsel gelişmeleri, içinde yeşerdikleri toplumsal koşullarla bağı içinde ele almaz; sanki bilimin sosyo-ekonomik koşullardan bağımsız kendine göre bir akışı vardır. Bu önemli bir eksikliktir, bilim ve uygarlık ırmağının neden öyle değil de böyle aktığı konusunu derinlemesine anlamayı engeller. Oysa aynı dönemde etkili çalışmalar yapan tarihsel materyalist bilim tarihçileri de vardır. Fakat yine de kaba Batı-merkezciliğe karşı çıktığı için yaptığı çalışmalar saygıdeğerdir.
Sarton “Introduction”da milattan önce 6. yüzyıldan milattan sonra 14. yüzyıla kadar her elli yıllık dönemi, o dönemin en önemli çalışmalarını yapan biliminsanları ya da filozoflarıyla simgeleştirir. Bu simge isimlere baktığımızda, Sarton’ın Ortaçağ Doğu uygarlıklarının insanlığa yaptıkları katkılara hak ettikleri değeri verdiği görülür.
Aşağıda Sarton’ın listesini veriyoruz. Görülecektir ki, İyonya’dan (Miletos) başlayan yolculuk, Ege’nin karşı yakasına geçip oradan Roma ve İskenderiye’ye, giderek Çin’e, sonra İslam coğrafyasına doğru devam etmiş; 12. yüzyıldan itibaren Avrupalılar da kervana katılmaya başlamıştır. Sarton eserine devam edebilseydi, 15. yüzyıldan günümüze liste herhalde Batılı bilim ve düşün insanlarıyla dolacaktı.
Sarton’ın listesi
MÖ 6. yüzyıl: Thales ve Pythagoras
MÖ 5. yüzyıl: İki Hippokrates
MÖ 4. yüzyılın ilk yarısı: Platon
MÖ 4. yüzyılın ikinci yarısı: Aristoteles
MÖ 3. yüzyılın ilk yarısı: Euclid
MÖ 3. yüzyılın ikinci yarısı: Archimedes
MÖ 2. yüzyılın ilk yarısı: Cato the Cencor
MÖ 2. yüzyılın ikinci yarısı: Hipparchos
MÖ 1. yüzyılın ilk yarısı: Lucretius
MÖ 1. yüzyılın ikinci yarısı: Virgil (Publius Vergilius Maro)
1. yüzyılın ilk yarısı: Celsus
1. yüzyılın ikinci yarısı: Pliny (Gaius Plinius Secundus)
2. yüzyılın ilk yarısı: Ptolemy (Batlamyus)
2. yüzyılın ikinci yarısı: Galen
3. yüzyılın ilk yarısı: Alexander of Aphrodisias
3. yüzyılın ikinci yarısı: Diophantos
4. yüzyılın ilk yarısı: Iamblichos (Iamblichus Chalcidensis)
4. yüzyılın ikinci yarısı: Oribasios
5. yüzyılın ilk yarısı: Fa-hsien
5. yüzyılın ikinci yarısı: Proclos (Proclus Lycaeus)
6. yüzyılın ilk yarısı: Philoponos
6. yüzyılın ikinci yarısı: Alexander of Tralles (Alexander Trallianus)
7. yüzyılın ilk yarısı: Hsüan Tsang (Xuanzang)
7. yüzyılın ikinci yarısı: I-Ching (Chang Wen-ming)
8. yüzyılın ilk yarısı: Bede
8. yüzyılın ikinci yarısı: Cabir İbn Hayyan
9. yüzyılın ilk yarısı: El-Harezmi
9. yüzyılın ikinci yarısı: El-Razi
10. yüzyılın ilk yarısı: El-Masudi
10. yüzyılın ikinci yarısı: Ebu-l Vefa
11. yüzyılın ilk yarısı: Ebu Reyhan El-Biruni
11. yüzyılın ikinci yarısı: Ömer Hayyam
12. yüzyılın ilk yarısı: William of Conches, İbn Ezra, İbn Zühr
12. yüzyılın ikinci yarısı: Gerard of Cremona, İbn Rüşd, Maimonides
13. yüzyılın ilk yarısı: Robert Grosseteste, İbn Baytar, Jacob Anatoli
13. yüzyılın ikinci yarısı: Roger Bacon, Jacob ben Mahir İbn Tibbon, Kutbeddin Şirazi
14. yüzyılın ilk yarısı: Ebu-l Fida, Levi ben Gerson, Occam’lı William
14. yüzyılın ikinci yarısı: Geoffrey Chaucer, İbn Haldun, Hasdai Crescas
