Ana Sayfa Bilim Gündemi İnsanın evrimindeki temel aşamalar nelerdir? İnsan dünyaya nasıl yayıldı?

İnsanın evrimindeki temel aşamalar nelerdir? İnsan dünyaya nasıl yayıldı?

3852

Şimdi, insanın 6-7 milyon yıllık hikâyesinin ana kısımları üzerinde duracağız. Yeterli zaman verildiğinde fiziksel ve davranışsal olarak nasıl evrildiğimizi, dünyaya yayıldığımızı, teknolojiyi geliştirerek diğer türlere nasıl hâkimiyet kurduğumuzu bu kısımda daha iyi anlayabiliriz.

7-6 myö: Son ortak atadan şempanze ve insanın ayrılması. Fosil ve genetik kanıtlar, insan ile şempanzenin son ortak atasının günümüzden 6-7 myö yaşadığını gösteriyor.

6 myö: İki bacak üzerinde yüründüğünü gösteren en eski kanıtlar bu dönemden geliyor. İlk insan türlerinden Sahelanthropus ve Orrorin tugenensis, kısa bacakları üzerinde dik olarak yürümeye başladı. Dik bir şekilde yürümek bu türlerin farklı habitatlarda (ormanlar ve çayırlarda) yaşamını sürdürebilmesine olanak sağlamıştır.

İlk insan türlerinin vücut yapıları daha küçüktü ve genellikle de uzun kollara ve kısa bacaklara sahiptiler. Bitkiye dayanan besin diyetleri geniş bir sindirim sistemi gerektiriyordu. Geniş bir kaburga kafesi içerisinde bulunan mide, bağırsaklar ve diğer organlar besini parçalamaya yarar.

6-3 myö: İlk insan türleri küçük vücut yapısına ve büyük bir sindirim sistemine sahipti.

6-2 myö: Bu dönem boyunca ilk insanlar dik olarak yürümeye ve basit el aletleri yapmaya başladı. Beyin hacminde yavaş da olsa artış gözlemlendi.

4 myö: Bu dönemdeki ilk insan türleri (Australopithecus anamensis) çoğunlukla sık ağaçlık ya da açık alanlarda yaşadı. Bulunan örneklerin vücut yapıları, türün zamanının çoğunu iki ayağı üzerinde geçirdiğini, ancak ağaçlara da tırmanabildiğini gösteriyor.

3,5-3 myö: Farklı Australopithecus türleri Afrika’nın güneylerinden Doğu ve Kuzey Afrika’ya doğru yayılmaya başladı.

2,6 myö: Teknolojinin doğuşu. Yapılan ilk aletler şekillendirilmiş basit taş parçalarıydı. Çekiç taşları kullanılarak taş parçaları keskinleştirildi. İlk insanlar devam eden 2 milyon yıl boyunca yaptıkları basit aletleri birer bıçak, çekiç ya da tokmak gibi kullandı. Büyük hayvanların etlerini bu aletler yardımıyla ufak parçalara ayırarak yenebilir duruma getiriyorlardı.

Basit el aletleri yontulabilir taşlar ve kemikler kullanılarak yapılmaya başlandı.

2,6-1,8 myö: Sosyal yaşamın gelişmeye başlaması. Bazı ilk insan grupları farklı yerlerden basit araç-gereçler ve besini toplamaya ve sıklıkla tercih ettikleri uyuma ve yemek yeme noktalarına getirmeye başladı. Hayati önem taşıyan kaynakların diğer grup üyeleri ile paylaşılması, bireyler arasında daha güçlü sosyal bağların oluşmasını ve sonuç olarak da grubun devamlılığını sürdürmesini sağladı.

2 milyon-800.000 yıl önce: Bu dönemde ilk insanlar dünyanın çok farklı yerlerine yayıldı. Bunun sonucunda da vücut boyutlarındaki artışla beraber beyin hacimlerinde de artış gerçekleşti.

1,9 myö: Tümüyle iki ayak üzerinde. Homo erectus’un leğenkemiği ve uylukkemiği modern insanınkine benzemektedir. Bu da bu türün uzun mesafeleri yürüyebildiğini gösterir. Bu dönemde bu özellik oldukça avantajlıydı. Doğu Afrika’nın çevresel özellikleri oldukça değişkendi. Nemli ya da kuru zamanlar arasında dalgalanmalar çok yaşanıyordu ve açık çalılıklar yayılmaya başlamıştı.

Sıcak bölgelere uyum sağlayan ilk insan türleri daha dar vücut yapısı geliştirdi. Bu yolla vücudun daha serin kalması sağlandı. Uzun bacakların gelişmesi daha uzun mesafelere gidilebilmesini kolaylaştırdı. Et gibi daha hızlı sindirilebilen besinlerin yenilmesiyle sindirim sistemi küçülmeye başladı. Bu yolla da daha uzun vücut ve geniş beyin için gerekli enerji de sağlanmış oluyordu.

1,8-1,5 myö:İlk insanlar kemiğe şekil vererek basit aletler yapmaya başladı. Örneğin protein bakımından zengin olan termitlerin yuvalarını kazmak için sivriltilmiş kemikler kullanılıyordu.

1,78 myö:İlk insanlar Afrika’nın dışındaki bölgelere de yayılmaya başladı. 1,7 myö Doğu Asya’ya, 1,66 myö de Kuzeydoğu ve Güneydoğu Asya’ya ulaştılar.

1,6 myö:El baltaları. Büyük taşlara şekil verilerek ilk baltalar yapılmaya başlandı. Çok amaçlı kullanılabilen taş baltalar devam eden 1,5 milyon yıl boyunca dünyanın çok yerinde kullanıldı.

1,3 myö: Homo cinsi Avrupa’ya yayılmaya başladı.

800.000 yıl önce: Ateş. Ateşin kontrol edilmeye başlanması ile insanlar için birçok yarar elde edildi. Besinler pişirilmeye başlandı. Ateş çevresinde oluşturulan kamp bölgelerinde bir araya gelen bireyler arasında sosyalleşme hızlandı. Daha rahat ve sıcak bir ortamla birlikte avcı hayvanlara karşı güvenli bir ortam da oluşturulmuş oldu.

Çin’de bulunan yaklaşık 803.000 yıllık el baltası.

800.000-200.000 yıl önce: Beyin hacminde hızlı artış. İnsan beyin hacminin en hızlı artışı, iklimin sıra dışı değiştiği zamanlarda gerçekleşmiştir. Daha geniş ve karmaşık beyin yapısı, bu zaman boyunca, ilk insanların birbirleriyle daha yeni ve farklı yollarla etkileşime girmesini sağlamıştır. Çevre şartları tahmin edilemez olduğu sürece, geniş beyin yapısı ilk insanların yaşamlarını sürdürmesini sağlamıştır.

500.000 yıl önce: Kemikten yapılmış mızraklar kullanılarak büyük hayvanlar avlanmaya başlandı.

500.000-160.000 yıl önce: İlk insanlar daha geniş beyinler geliştirmişti bile. Yeni doğan bebeklerin beyinleri daha küçüktü ve böylece doğum kanalından daha kolay geçiyorlardı. Uzun çocukluk döneminde beyin büyümeye devam ediyordu. Ergenlik döneminde de gençler yetişkinlikle beraber gelecek zorluklara hazırlanmaya devam etti.

400.000 yıl önce: Ağaçtan yapılmış mızraklar ile tehlikeli hayvanlara güvenli bir mesafede durarak yaklaşılabiliyordu. Soğuk iklimlere yayılan türlerin vücut yapısı da kısaldı ve genişledi. Bu yolla da vücuttaki ısı korunmuş oldu.

İlk barınaklar: Bu dönemde ilk barınaklar oluşturulmaya başlandı. İnsanların ateşin çevresinde bir araya geldikleri bölgelerde yaptıkları bazı barınakların boyu 15 metreye kadar ulaştı.

250.000 yıl önce: Semboller yoluyla haberleşmeye başladılar.

200.000 yıl önce: Homo sapiens. Modern insanlar Afrika’da, iklimde meydana gelen büyük dalgalanmalar zamanında evrimleşti. Modern insanlar da ilk insanlar gibi besini topladı ve aynı zamanda avcılık da yaptı. Çevreden gelen güçlükler karşısında yaşamlarını sürdürmelerini sağlayan davranışlar geliştirdiler.

İlk modern insanlar dünya üzerinde en az üç farklı ilk insan türüyle aynı anda yaşadı. Zaman içerisinde, modern insanlar dünya üzerinde yayıldıkça, diğer üç tür ortadan kalktı. İnsan aile ağacından geriye bir tek bizim türümüz kaldı.

Tarihöncesinde barınaklar, insanlar için korunaklı bir ortam sağladı.

160.000-135.000 yıl önce: Afrika’da yaşayan dört farklı avcı-toplayıcı grubu güneye Ümit Burnu’na, Güney Batı’ya Kongo Havzası’na ve batıda Fildişi Sahili’ne doğru ilerledi.

125.000 yıl önce: Bir grup kuzeye yönelip Sahara’yı geçerek Nil ve Doğu Akdeniz’e ulaştı. Ancak bu grup 90.000 yıl önce iklim koşulları yüzünden yok oldu. Bu dönemde gerçekleşen küresel soğuma sonucu bu bölge ve Kuzey Afrika yaşanmayacak bir çöl haline gelmişti. Bu bölgeye daha sonra Neandertaller yerleşti.

100.000 yıl önce: Kuş gibi hızlı ya da mamut gibi tehlikeli hayvanları avlamak için mızraklar geliştirildi. Bu dönemde insanlar ölen yakınları için mezarlar yapmaya başladı.

90.000-70.000 yıl önce: Çengel görevi gören basit aletlerle balık avlamaya başladılar. Örneğin, tarihöncesi kedibalığı 60-70 kg arası geliyordu ve bu balığın avlanması önemli bir besin kaynağıydı.

85.000 yıl önce: Bir grup Kızıl Deniz’in ağzından (Gates of Grief) geçerek Arap Yarımadası’nın kıyısı boyunca ilerleyerek Hindistan’a doğru göç etti. Afrika dışındaki tüm insanlar, bu koldan gelen insanlardan türediler.

85.000-75.000 yıl önce: Asya’nın güney kıyılarından ilerleyerek Sri Lanka’dan bir zamanlar Asya’ya bağlı olan Batı Endonezya’ya geçtiler. Buradan Borneo’ya ve Güney Çin’e doğru devam ettiler.

74.000 yıl önce: Yok olmanın kıyısında! Toba Dağı volkanik süper patlaması sonucu altı yıl süren nükleer kış ve devam eden binyıl boyunca da buz devri yaşandı. Bu zaman sonunda insan nüfusu 10.000’e kadar düştü. Patlama nedeniyle Hindistan ve Pakistan 5 m kül altında kalmıştı. Devam eden 10.000 yıl boyunca popülasyonda artış devam etti. Avustralya ve Yeni Gine’ye kadar yayıldılar.

Orta Afrika’daki insanlar tarihöncesi kedibalığını yakalamak için ucu dikenli mızraklar kullandı.

70.000 yıl önce: Homo erectus türü yok oldu.

60.000-40.000 yıl önce: Kalıcı resimler ürettiler.

52.000 yıl önce: İklimin hızlı şekilde ısınmasıyla birlikte, kuzeyde Bereketli Hilal ve Doğu Akdeniz’e doğru yerleşim başladı. 52.000-45.000 yıl önce görülen mini buz çağında Türkiye’den Bulgaristan’a ve oradan da Avrupa’ya yayılma devam ettiler. Modern insanlar daha hafif vücut yapısına evrimleşti. Aynı dönemde Avustralya’ya da ulaştılar.

45.000-40.000 yıl önce: Doğu Asya kıyısındaki gruplar Kuzey Asya üzerinden Orta Asya steplerine doğru yayıldı. Pakistan’dan Orta Asya’ya, Hindi Çin’den Tibet yoluyla Qing Hai Platosu’na ulaştılar. Boyama ve basit heykel yapımı gelişmeye başladı.

40.000-25.000 yıl önce: Orta Asyalı gruplar batıda Doğu Asya’ya doğru, kuzeyde Arktik çembere doğru yayılarak Doğu Asya’dan gelenlerle birlikte Kuzeydoğu Avrasya’ya ulaştılar.

35.000 yıl önce: İlk basit müzik aletleri geliştirildi.

30.000-24.000 yıl önce: Daha sıkı yapılmış giyecekler geliştirildi.

28.000 yıl önce: Neandertallerin (Homo neanderthalensis) soyu tükendi.

25.000-22.000 yıl önce: Yerli Amerikanların ataları Bering Boğazı’ndan geçerek Alaska’ya ve Kuzey Amerika’ya ulaştı.

26.000-17.000 yıl önce: 26.000 yıl kadar önce, bitki liflerini kullanarak şeritler ve sepetler yapmaya başladılar. 18.000 yıl kadar önce de, Japonya’da, çömlek yapımı başladı, Kuzey Amerika’daki gruplar Güney Amerika’ya kadar yayıldılar.

17.000 yıl önce: Homo floresiensis’in soyu tükendi. Böylece dünya üzerindeki tek insan türü Homo sapiens kalmış oldu.

12.000 yıl önce: Dönüm noktası. İnsanlar sonunda bazı bitki ve hayvanları büyütebileceklerini ve çiftleştirebileceklerini fark etti. Bunun sonucunda tarım ve hayvancılık gelişerek Dünya yüzeyinin şekillenmesinde çok önemli bir rol oynadı. 11.200 yıl önce Ürdün’de incir yetiştirildi.

Asurlulara ait, üzerinde semboller bulunan silindir damga görülüyor.

11.000 yıl önce: Ürdün’de Erika Şehri büyümeye başladı.

10.500 yıl önce: Bitki ve hayvan evcilleştirilmeye başlandı. 10.000 yıl önce Afrika ve Ortadoğu’da inek evcilleştirilirken, Amerika’da kabak üretildi.

9500 yıl önce: Ortado-ğu’da ve Anadolu’da buğday ekilmeye başlandı. Türkiye’de Çatalhöyük bir şehir olarak gelişmeye başladı.

9000 yıl önce: Koyun Ortadoğu ve Anadolu’da yetiştirilmeye, pirinç Çin’de, mısır Kuzey Amerika’da üretilmeye başlandı.

8000 yıl önce: Kelime ve kavramları anlatmak için semboller kullanılmaya başlandı. Gerçek anlamda yazının kullanımı bunu takip eden birkaç bin yıl içerisinde gelişti. Tavuk Güneydoğu Asya’da evcilleştirildi.

7000 yıl önce: Patates Güney Amerika’da, muz ise Güneydoğu Asya’da ekilmeye başlandı.

5600 yıl önce: At Avrasya’da evcilleştirildi.

3400-2700 yıl önce: 3500 yıl önce Hattuşa, 3400 yıl önce Atina, 3100 yıl önce ise Xi’an (Çin), 2600 yıl önce de Roma şehir olarak büyümeye başladı.

2000 yıl önce: İnsan popülasyonu 200 milyona ulaştı. Çay, Çin’de ekilmeye başlandı.

1959-1999: Sadece 40 yıl içerisinde insan nüfusu iki katına çıkarak 3 milyardan 6 milyara ulaştı.

1995: Dünya karasal alanının en az yüzde 83’ü, insanların doğrudan etkisi altında.

2012: Tahmin edilen insan nüfusu 7 milyar.

Kaynak: Deniz Şahin, 50 Soruda Yaşamın Tarihi, Bilim ve Gelecek Kitaplığı, Ekim 2011, 2. Baskı, S.202-209