Yüksel Atakan / Dr. Fizik Y. Müh.
Akkuyu’da herbiri 1200 MW elektrik gücünde 4 adet reaktörlü bir nükleer santral yapılması işi 2010 yılında, TBMM’de de onaylanan bir andlaşmayla Rusya Rosatom devlet şirketine verildi.
Buna göre, Rosatom santralin tüm yapım giderlerini karşılayacak, ileride işletmeye açılınca da reaktörleri 60 yıl boyunca sahibi olarak işletecek ve ileride üretilecek elektriğin kWsaatini 12,35 USD Cent’ten Türkiye’ye satacak. Bu arada tüm bakım onarım yedek parça giderleriyle 60 yıl sonra reaktörler durdurulunca söküm için tüm giderleri de Rosatom karşılayacak.
Bu şekilde özetlenebilecek Akkuyu nükleer sanralinde üretilecek elektriğin bu kWh fiyatının çok yüksek olduğu ve piyasa fiyatının sadece 5-8 Cent kadar olduğu zaman zaman medyada yer alıyor.
Biz burada bu fiyatın pahalı olmadığını ya da Rosatom’un pozisyonunu savunacak değiliz. Gerçek durumu gözler önüne sermeye çalışacağız.
Herşeyden önce bu fiyatın içinde, 15-20 yılı bulacağı gitgide anlaşılan uzun inşaat süresinin giderlerinin yanı sıra, 4 reaktörün tüm iç ve dış tesislerinin, malzemelerinin, ayrıca nakliye ve işçi ücretlerinin de “yatırım giderleri” olarak bulunduğu hesaplanmalıdır. Tüm bunlardan başka, ileride reaktörde kullanılacak uranyumlu yakıt elemanlarının ve bunların üçte birinin (yaklaşık 70 adet) her 1,5 yılda bir değiştirilmesi gereği sonucunda Rusya’dan yenilerinin getirilip, yüksek radyoaktiviteli kullanılmış olanların “ileri önlemler” alınarak götürülmesi fiyatları ile personel, tesis, bakım, onarım ve sigorta gibi daha bir dizi giderlerinin de olacağı düşünülmelidir.
Önce şunu gözönüne almak gerekir ki, piyasa fiyatı olarak ileri sürülen 5-8 Cent/kWh fiyata bizim 60 yıl boyunca sürekli elektrik satın alabileceğimiz bir komşumuz bulunmuyor. Hiçbir komşumuz fazla elektriği olsa bile bunu bize 60 yıl gibi uzun bir süre garanti edemez, zaten elektrik onlarda da ancak kendilerine yetecek kadar üretilebiliyor ve hatta yetmediğinden yeni elektrik santralleri yaptırma girişimleri var (Örneğin Bulgaristan ABD Westinghouse’dan en modern AP 1000 modeli nükleer reaktör ısmarlama aşamasında).
Kendimiz de bütçeden son yarım yüzyıldır para ayıramadığımıza göre (Bu konuda Nükleer Reaktörler kitabımızdaki diğer yazılarımıza bkz.) ancak uygun koşullarda kredi bulabilirsek Akkuyu’dakine benzer bir santral yaptırabilirdik. 4 reaktörlü böyle bir santral için 40 milyar USD’den aşağı, ABD nükleer reaktör patentli hiçbir şirkete de biz benzeri bir nükleer santral yaptıramazdık. Nükleer bir reaktörün yapım süresi bugün 15 yılı geçiyor hatta 20 yılı bulanlar var. Bu demektir ki bizim her yıl en azından 3 milyar USD kredi bulmamız gerekecekti.
Bu krediyi % 7 USD faizle bulabilirsek her yıl, 3 milyar x 0,07 = 210 milyon USD faiz, 15 yılda 3,15 milyar USD faiz ödememiz gerekirdi. Bu nedenle yaptırılan 4 reaktörlü Akkuyu nükleer santrali için en azından 43 milyar USD yatırım yapmamız gerekecekti. Bu kadar büyük yatırımdan sonra elektriğin kWh’ını 5 Cent’e mi, yoksa 50 Cent’e mi satabilirdik, ekonomistler hesaplamalılar!
Kaba bir hesaplama: Akkuyu ilk reaktörünün aradan geçecek 16 yıl sonra 2026’da bitirilip şebekeye elektrik verebileceği açıklanıyor. Biz, kWh 12,35 Cent ödeyerek Rosatom’dan elektrik satın aldığımızda 1 yılda üretilen ve Türkiye’ye satılan elektik sonucu Rosatom’un eline geçecek parayı hesaplarsak:
1200 MWx24h x 365gün x 0,80 (ortalama kapasite faktörü) x 0,1235 = yaklaşık 1 Milyar USD.
Bunun % 60 kadarının, reaktörun 16 yıllık yapım, tesis, malzeme giderlerinin ilk işletme yılındaki payı olduğu düşünülebilir. Kalanı da uranyum yakıt elemanlarının (yılda en az 500-700 milyon USD, Rusya’dan getirip götürme dahil), bakım, onarım, personel, sigorta, güvenlik payı olarak hesaplanabilir.
Kaynak: Nükleer Reaktörler, Yüksel Atakan, Sarmal yayınları, 2024.
Çin sadece güneş ve rüzgârda değil, nükleer enerjide de öncü
Çin, yenilenebilir enerjilerde (YE) Dünya’daki yeni kurulu güç yapımındaki öncülüğünü güneş enerjisinde 180 GW (GigaWatt, Milyar Watt) ve rüzgâr enerjisinde de 159 GW artırarak toplamda 339 GW değerine ulaştırdı. Artırılan bu miktar Çin’deki toplam güneş ve rüzgâr enerjileri kapasitesinin üçte birine yakındır.1
Çin, 2023 yılında mevcut güneş ve rüzgâr enerjisi kurulu gücünü 758 GW değerine (neredeyse 2 katına!) çıkarıp rekor kırdı. Eğer projeler planlandığı gibi yürürse, Çin’in 2024 yılı sonunda toplam güneş ve rüzgâr enerjileri kapasitesini 1.200 GW değerine yükseltmesi bekleniyor.2
Çin, havaya CO2 salınmasını azaltmak amacıyla, YE’lerin yanı sıra, nükleer reaktörler yapımına da hız veriyor. Bu amaçla 11 yeni nükleer reaktör yapımı yetkili devlet kurumunca geçen gün onaylandı. Bu 11 nükleer reaktör için yaklaşık 28 milyar Euro yatırım yapılacak ve reaktörlerin yapım süresi 5 yıl olacak.
Çin bugün yeni nükleer reaktör yapımında öncü. Bugün Çin’de toplam 56 reaktör çalışıyor. 2030 yılında Çin’in, önce Fransa’yı, sonra da 94 çalışan reaktörlü ABD’yi geçmesi bekleniyor. Bugün 56 reaktör Çin’in % 5 elektriğini karşılıyor ve bunun yeni yapılacak reaktörlerle büyük miktarda artırılması hedefleniyor. Yeni projelerden biri, gaz soğutmalı yüksek sıcaklıktaki bir reaktör. En modern 4. kuşak bu reaktör, ısı enerjisi de elektrik de üretebilecek.
Çin’in nükleer enerjide atılım planları3
1) 2035 yılına kadar yeni 150 reaktör yapılması (27 adet reaktör şu an yapılıyor), yapım süresi diğer ülkelerden çok daha kısa: 7 yıl.
2) Çin en yeni 4. kuşak reaktörü bitirerek ticari işletmeye başladı ve 4. kuşak gelişimini % 90 kendisi yaptı.
3) Çin küçük Modüler Reaktörlerin (SMR) geliştirilmesi ve uygun fiyatla yapımında öncü.
4) Çin 4. Kuşak en yeni reaktörlerin geliştirilmesinde ABD’den 10-15 yıl önde.
5) Çin organizasyon ve sistemler dahil her türlü nükleer gelişmelerde (inovasyon) öncü.
6) Çin bilim ve teknoloji yayınlarında H indeksi ile önde.
7) Çin 2008’den 2023’e kadar nükleer patent oranını %1,3 den % 13,4’e yükseltti.
DİPNOTLAR
1) https://globalenergymonitor.org/report/china-continues-to-lead-the-world-in-wind-and-solar-with-twice-as-much-capacity-under-construction-as-the-rest-of-the-world-combined
2) https://www.wiwo.de/unternehmen/energie/atomenergie-elf-neue-reaktoren-china-startet-milliardenschwere-atomoffensive/29952310.html
3) https://itif.org/publications/2024/06/17/how-innovative-is-china-in-nuclear-power/
