Arif Tekin
Hz. Muhammed gücünü, İslam inancına göre mucizelerini göstermek için ilkin Tevrat’ta isimleri geçen İsrailoğulları hikayelerini ayet olarak sunmaya başladı. Bu konuda şanslıydı. Çünkü Varaka b. Nevfel gibi Tevrat ve İncil’i iyi bilenler vardı. Hele Varaka zaten Hatice’nin akrabasıydı, aileden sayılırdı ve sürekli ondan bilgi almak kolaydı. Bunu birçok çalışmamda izah ettim. Bu yazımda ise hayatla, günlük yaşamla ilgili inen ayetlerin nüzul sebebini, neler oluyordu da ayetler iniyordu sorusuna cevap mahiyetinde birkaç örnek vereceğim. Ama özellikle Ömer’den ve Muhammed’in hanımlarını ilgilendiren ayetlerden bahsedeceğim.
Bilindiği gibi Hz. Muhammed Medine döneminde birçok kadınla evliydi. Zaman zaman sayıları 10-11’i buluyordu. Günlük hayatta o kadınlar dışarı çıktıklarında erkeklerle karşılaşmaları durumunda kendilerine kötü bir laf söylenmesin diye; Hz. Ömer sıkça Muhammed’i uyarıyordu: “Hanımlarına söyle perde arkasında erkeklerle konuşsunlar, örtünsünler” gibi önerilerde bulunuyordu. Fakat Muhammed dinlemiyordu. İşte bu konuda gelişen bazı olaylar ve o olaylar sonucu inen bazı ayetlerin hikayeleri var, bunları anlatacağım.
Bu konuda ilkin Hz. Ayşe’yi dinleyelim: “Biz Muhammed hanımları tuvalet ihtiyacımızı gidermek için Menasî denilen yere giderdik. Ömer Muhammed’e: ‘Hanımlarına söyle evden çıkmasınlar’ diyordu; ancak kendisi bu konuda bir yasak koymadı. Gelgelelim gecelerden bir gece, biz Muhammed’in hanımlarından Sevde binti Zem’e evden çıkıp o Menasi denilen ihtiyaç giderme yerine giderken; Ömer onu görüp kendisine sesleniyor: ‘Ey Sevde! Vallâhi seni tanıdık. Düşünsene, sen ne cesaretle evin dışına çıkıyorsun’ diyor.” (Tabii ki bu uygunsuz sözleri bilerek söylüyor. O biliyordu ki Sevde eve gidince Muhammed’e anlatır, bunun üzerine belki ayetler iner). Ayşe devam ediyor: “Bu olayın yaşandığı gece Muhammed’in sırası bendeydi, yemek yerdik. Sevde tuvaletten dönünce bize uğrayıp Ömer’in durumunu, kendisini utandırdığını Muhammed’e anlattı. O sırada Muhammed’in elinde bir et parçası vardı. O parça henüz Muhammed’in elinde iken örtünme ayeti iniverdi.” Bu ayetler Ahzab suresinden. Hz. Muhammed’in hanımları hakkında inen disiplin ayetlerinin bir nedeni bu olay. Bu bir başlangıç. Başka olaylar ve inen başka ayetler de var. Ayşe’nin bu anlatımını hem Buhari hem de Müslim (iki büyük hadis alimi) işlemişler. Hadisin bazı anlatımlarında Ayşe diyor ki: “bizimle ilgili örtünme ayetleri indi; ancak tuvalet ihtiyacımızı gidermek için Muhammed bize izin verdi. Tabii ki vermek zorunda. Çünkü evde tuvalet yoktu. Bu durumda kadınlar ne yapabilirlerdi ki! Burada önemli olan Ömer’in kulisleri sonucu inen ayetler.”(1)
Bu sefer Hz. Ömer’i dinleyelim: “Allah birçok konuda görüşlerim doğrultusunda ayetler indirdi. Mesela ayet inmeden önce ben Muhammed’e: “Kabe yanındaki Hz. İbrahim makamını namazgah kılsak’ dedim. (İbrahim büyük peygamber olduğu için Ömer ona bir ayrıcalık, kutsiyet verilmesini istiyor). Bu isteğim üzerine ‘Makam-i İbrahim’i namazgah edinin’ ayeti indi. (Bakara 125). Yine Muhammed’e dedim ki, hanımlarına talimat versen de (yabancı biriyle konuşurken) örtünsünler, perde arkasında konuşsunlar, görünmesinler. Çünkü iyi kötü her çeşit insan senin yanına gelir (onlar kapalı değillerse onları görmüş olurlar). Bu konuda da hanımları hakkında örtünme ayetleri indi ( Ahzab 33,53). Muhammed’in hanımları kıskançlık konusunda ittifak etmişlerdi (Tabii ki kendisi 60 yaşlarında ve onların da çoğu 20-35 yaşlarında olunca ister istemez sıkıntı yaşanır). Ben onun hanımlarına: ‘Eğer Muhammed sizi boşarsa, Allah sizin yerinize, sizden daha hayırlı eşler… ona verebilir’ dedim. Hatta hanımlarından bu tavsiyeme kızanlar oldu: “Muhammed hanımlarına vaaz veremiyor da sen mi onun yerine bize vaaz veriyorsun (Seni ilgilendirmez)’ dediler.”
Ömer devam ediyor: “Bu konuda da görüşüm doğrultusunda: ‘Eğer Muhammed sizi boşarsa, rabbi ona, sizin yerinize, sizden daha hayırlı, Müslüman, inanan, itaat eden, tövbe eden, ibadet eden, oruç tutan dul ve bakireler (her çeşit) verebilir.’ ayeti indi (Tahrim, 5).” Belli ki Muhammed Ömer’in bu sözünü işitmiş ve belki kadınlar yola gelirler hesabıyla ayet olarak değerlendirmiştir. Buhari Ömer’in bu anlatımını dört yerde işlemiş. Tabii ki Müslim’de de geçiyor. Ömer’in birçok önerisi ayetle karşılık bulmuş. Bu meşhur bir olaydır. İslam literatüründe buna “Muvafakat-i Ömer” denir. Buraya kadar sunduğum bilgi, Diyanet’in tercemesi olan Tecrid-i Sarih’te olduğu gibi geçiyor. Yani bunları merak eden varsa, sadece Diyanet’in söz konusu tercemesine baksa yeterlidir.(2)
Burada bir hatırlatma yapayım. Az önce anlamını sunduğum Tahrim suresi (ayet 5) hakkında diyelim ki Ömer’i devre dışı bıraktık, ayet Ömer’in etkisiyle inmemiş kabul edelim. Peki şu mantıklı mıdır ki, Kuran’ın Allah’ı Muhammed’in hanımlarını tehdit ederek, adeta bakın ha! Haddinizi bilin, Muhammed’e karşı herhangi bir olumsuz davranışta bulunmayın. Aksi takdirde o sizi boşarsa ben her bakımdan sizden daha iyi kadınlar ona verebilirim! Evet; Kuran tanrısı kadınları açık bir şekilde hedef alıyor, tehdit ediyor. İşte bu gibi ayetler Kuran’ın kimin sözü olduğunu net bir şekilde deşifre ediyor.
Hz. Muhammed’in hanımları arasındaki çekişmeler için de Diyanet’in bu kaynağına bakmak yeterlidir. Hanımları arasındaki tartışmalar o kadar had safhaya çıkmıştı ki, indirdiği ayetler bile durumu yatıştıramıyordu. Şunu da belirteyim ki, ben bu yazımda sadece Ömer’le ilgili örnekler vereceğim; yoksa Muhammed’in hanımlarıyla ilgili Ahzab suresindeki ayetlerin inişinde başka olaylar ve şahıslar da etkili olmuştur. Mesela Muhammed’in Cennet müjdesini verdiği ve aynı zamanda akrabası olan Talha b. Ubeydullah diyor ki, Muhammed ölürse ben onun eşlerinden Ayşe ile evleneceğim. Bu olay üzerine Muhammed Ahzab suresi 53’üncü ayetin son cümlesini indiriyor ki, Muhammed’in ölümünden sonra da kimse hanımlarıyla evlenemez diye. Ya da Zeynep’le gerdeğe girdiği gece cemaat dağılmayınca indirdiği ayet gibi (Ahzab 53). Zeynep’le ilgili inen ayette diyor ki, Muhammed sizi bir yemeğe davet ettiğinde yemeğinizi yiyin fazla durmayın. Bu ayetle cemaati kovuyor ki, biran önce Zeynep’le gerdeğe girsin. Bunları daha önce yayınlanan çalışmalarımda uzun uzadıyla anlattım. Bu yazıda konu sadece Ömer.(3)
Muhammed’in hanımlarıyla ilgili Ahzab suresindeki örtünme ayetlerin inişinde Ömer’in bir etkisi daha var; onu da anlatıp bitirmeye çalışacağım.
Hz. Ayşe anlatıyor: “Benle Muhammed yemek yerken Ömer de geldi. Muhammed ona: ‘Buyur sen de bize iştirak et’ dedi. O sırada henüz biz Muhammed hanımları hakkında örtünme ayetleri inmemişti. Biz elimizi yemek kabına götürürken, bir ara benimle Ömer’in eli birbirine değdi. O sırada Ömer: ‘Eyvah! Sizin hakkınızda ben dinlenseydim (Muhammed önerimi kabul etseydi) kimse sizi görmezdi’ dedi. Bu olay üzerine örtünme ayeti indi.” Örneklerden de anlaşılıyor ki, kadınlar hakkında kontrol ayetleri insin diye Ömer epey uğraşmış ve sonunda da başarmıştır. Ömer burada açıkça söylüyor: “Ben örtünme konusunda Muhammed’e öneride bulundum, beni dinlemedi. İşte olan oldu.”
Kim bilir belki ayet inmesini hızlandırmak için Ömer bilerek de anormal bir davranışta bulunmuş olabilir o sırada. Çünkü Muhammed’in bu el değme olayı yüzünden hemen ayet indirmesi insanda soru işaretleri bırakır.
Ömer’in eli yemek sırasında Ayşe’nin eline değince Muhammed’in hanımları hakkında disiplin ayetinin indiğini yazan alimlere bakalım.
İlki başta Buhari bunu yazmış ve sahih notunu da düşmüştür. Yine altı hadis aliminden Nesai yazmış. Elbani hem bunu işlemiş hem de “Sahihtir” notunu düşmüştür. Taberani bunu iki kaynağında yazmış. İbni Hacer Askalani bununla ilgili detaylı bilgi vermiş ve olumsuz bir şey dememiştir. İlk dönem alimlerinden önemli biri olan İbni Ebi Şeybe de bunu yazmış. Ebu Nuaym Isfahani, el-Müzzi, Heysemi bunu yazanlar arasında. Birçok Kuran yorumcusu (Müfessir) bunu Ahzab suresi 33, 53 ve Tahrim 5’inci ayetlerin açıklamalarında yazmışlar (Örneğin; Suyuti, Kurtubi, Zemahşeri gibi).(4)
Burada başka bir şey daha var. Acaba Hz. Muhammed birçok kadınla evli olmasaydı bu ayetler iner miydi? Tabii ki kadınları olmasaydı ey Muhammed hanımları diye özel hitap olmazdı. Diğer yandan; Muhammed’in ailesiyle ilgili olan bu ayetlerin Kuran’da olmasının insanlara ne faydası var. Çünkü bunlar onun özel hayatıyla ilgili ve toplum için de yararları yok. Hele günümüzde birden fazla evlilik de yok ki diyelim kumalar bundan ders alsınlar. Hele hele günümüzde artık örtünme kimsenin aklına gelmez. Sonuçta Muhammed gitmiş, eşleri yok ve hâlâ onların hikayeleri Kuran’da duruyor. İnananlar da bunları okumakla sevap kazanmayı düşünüyorlar. Tuhaf değil mi?
DİPNOTLAR
1)a-Buhari, Abdest 13/146 ve İstizan 10/6240
b- Müslim, Selam 7/2170
2) a-Buhari. Namaz 32/402, Tefsir, Bakara 9/4483, Ahzab 8/4790 ve Tahrim /4916
b-Müslim, Fedaili Sahabe, 2/2399
c-Tecrid-i Sarih, Diyanet tercemesi, no: 78, 261 ve 1678
Konuya ilişkin “Hz. Ömer’in Kur’an’daki izleri” adlı çalışmam piyasada var.
3) Bu kavgalarla ilgili Tecrid-i Sarih’in no: 261 ve 1130’la, Müslim’in no: 1478-79’a bakmak yeterli.
4) a-Buhari, Edebü-l Müfred başlık 483/1053
b-Nesai, Süneni Kübra Tefsir bölümü Ahzab suresi ayet 53, no: 11355
c-İbni Ebi Şeybe, Musannaf Fedail bölümü bab 16/32680
d-Ebu Nuaym Isfahani, Tarihü Isfahan 1/229, no: 335
e-El-Müzzi, Tehzibü-l kemal c. 19/138, no: 6294
f-Taberani, M. Sağir, 1/83, M. Evsat 3/212no: 2947
g-Elbani, el-Ehadisiü sahiha c. 7/421/3148
h-Heysemi, M. Zevaif 7/93(11281 ve Mecmaul Bahreyn 6/60, no: 3374
