Prof. Dr. Haluk Eyidoğan
22 Nisan 2025 tarihinde basına yansıyan deprem haberlerinden birinin başlığı şöyleydi; “Kütahya’da yeni fay hattı ortaya çıktı” (Cumhuriyet Gazetesi, 22 Mayıs 2025). Kütahya Dumlupınar Üniversitesi’den Jeoloji Yüksek Mühendisi Prof. Dr. Cafer Özkul, “Küçük ölçekteki bu depremler, daha önce tespit edilmemiş ve haritalanmamış bir yerde gerçekleşti” yorumunu yapmıştı
Habere konu olan deprem etkinliği Kütahya Simav ilçesinin kuzeyinde Yemişli Köyü çevresinde olrtaya çıkan deprem fırtınasıydı. Bu deprem etkinliğinin yeri incelendiğinde, depremin Simav ilçesinin içerisinden geçen doğrultu atımlı fay (DA) olarak tescil edilen Simav Fayı (Emre vd, 2012, 2018) ile doğrudan ilişkili olmadığı, ancak Ege bölgesinde gelişen genişlemeli jeotektonik rejim ve Simav Fayı’nın kısmen etkisi altında kuzeyde gelişen Naşa Fay Kuşağı çevresinde, Yemişli Köyü doğusunda oluştuğu anlaşılmıştır. Sismolojik gözlemlerden hareketle yaptığım inceleme ve değerlendirmem ile ilgili açıklamalarım aşağıdaki yazımda yer almaktadır.
Simav Fay Kuşağı doğrultu atımlı bir faydır
Kütahya’nın Simav ilçesi üzerinden geçen 205 km uzunluğundaki sağ yanal doğrultu atımlı Simav Fay Kuşağı KB-GD doğrultusunda uzanmakta olup, 7 fay parçasından (segment) oluşmaktadır ( Emre vd, 2012, 2018). Sahada yapılan jeolojik-jeomorfolojik gözlemler, GPS ölçümleri, paleo-sismolojik bulgular ve deprem odak mekanizma çözümleri, Simav Fay Kuşağı’nın doğrultu atımlı nitelikli bir kayma hareketi yaptığını göstermektedir (Konak, 1982; Aktuğ vd, 2009; Duman vd, 2013; Emre vd, 2018). Simav Fayı’nın, Simav ilçesine yakın üç ana parçası (segment), sırasıyla batıdan doğuya doğru uzanan Sındırgı Fayı, Çaysimav Fayı ve Şaphane Fayı’dır (Şekil-1a,b,c ve Çizelge-1). Simav Fay Kuşağı doğuda Afyon-Akşehir Graben Sistemi’ne bağlanmaktadır. Simav Fayı’nın başat doğrultu atım bileşeni yanı sıra önemli bir eğim atımlı bileşenli deprem olup olmadığı konusunda daha ayrıntılı araştırmalar yapılmalıdır.
AFAD deprem arşivine göre Simav Fay Kuşağı ile Naşa Fay Kuşağı’nı kapsadığı alanda 1900 ile 1 Mart 2025 tarihleri arasında büyüklüğü 4.0 ve daha fazla olan depremlerin dışmerkez dağılıma baktığımızda (Şekil-1a), depremlerin büyük çoğunluğunun normal fay (NN) özellikli Naşa Fay Kuşağı bölgesinde kaldığı gözlenmektedir. Naşa Fay Kuşağı’nın iki belirgin kolu vardır. Kuzeybatı-güneydoğu uzanımlı bu kollar sırasıyla Naşa-2 ve Naşa-3 olarak adlandırılmaktadır (Emre vd, 2012, 2018).
Google Earth üzerinde Simav lçesinden Yemişli köyüne doğru bir profil üzerinde topoğrafyaya baktığımızda, iki fay kuşağı arasında gelişen çöküntü havzası (graben) açık bir biçimde görülmektedir (Şekil-1b, c).
19 Nisan 2025’de sayısı artarak başlayan ve Naşa Fay Kuşağı’nın kuzeyinde oluşan deprem fırtınası (Şekil-2), bu iki normal fay yapıları arasında kalmaktadır. Basına “daha önce keşfedilmemiş” olarak yansıyan tanımlama, herhalde kuzeybatıya doğru uzanan Naşa Fay Kuşağı normal fay yapılarının, normal faylanma mekanizmalı bu deprem fırtınası (Şekil-3) ile ilişkili olmadığı düşüncesinden hareketle yapılmıştır. Jeolog ve jeofizikçilerin, Naşa Fayı’nın kuzeybatıya doğru uzantısı konusunda daha fazla araştırma yapması çok yararlı olacaktır.
19 Mayıs 2011 tarihinde Simav ilçe merkezinin kuzeydoğusunda 5.7 büyüklüğünde bir depremle başlayan ve Simav ve çevresinde geniş alanda hasar yapan depremin ve artçı depremlerinin konumları ve sismolojik yöntemlerle hesaplanan odak mekanizması çözümleri (AFAD) normal fay hareketi kaynaklı olup, Simav Fayı’nın doğrultu atımlı karakterini yansıtmamaktadır (Şekil-3, Çizelge-1). AFAD’ın yayınladığı ve doğru olduğunu kabul ettiğimiz bu bulguları yorumladığımızda, 19 Mayıs 2011 depreminin Simav Fayı ile değil Naşa Fay Kuşağı’nın güneydoğu kolları ile ilişkili olduğu anlaşılmaktadır.
Naşa Fay Kuşağı deprem fırtınası
Normal fay yapılarının ve hareketlerinin yoğun olduğu Ege bölgesinde zaman zaman deprem fırtınaları olmaktadır (Eyidoğan, 2020; USGS, 2025). Deprem fırtınası, genellikle büyük ve çok kuvvetli deprem içermeyen, küçük ve orta kuvvette depremlerin yoğun olduğu ve kümelendiği bir deprem etkinliğidir. Normal fayların etkin olduğu tektonik alanlarda, bu tür deprem etkinliklerine sıkça karşılaşılır. Bir süre sonra, depremlerin büyüklükleri ve sayıları azalır. Büyük deprem içermeyen ancak uzun süren deprem etkinlikleri, sarsıntıların sürekliliği nedeniyle yakın yerleşimlerde, taşıma gücü düşük gevşek zeminlerde ve dayanıklılık sorunu olan yapılarda önemli hasarlar yapabilirler.
19 Nisan 2025 tarihinde belirginleşen Naşa Fay Kuşağı deprem etkinliği (buradan itibaren “deprem fırtınası” olarak adlandırılacaktır) aslında 2 Mart 2025 tarihinde büyüklüğü 1.0 olan depremler ile başlamış, en büyüğü 2.4 olan depremle sürmüş ve 7 adet deprem sonrası 28 Mart 2025 tarihinde durmuştur. 19 Nisan 2025 tarihinde yeniden başlayan deprem etkinliği deprem fırtınasına dönüşerek, sayısı ve büyüklükleri giderek artan bir kimlik kazanmaya başlamış ve ilgili kurumlar ve basın aracılığı ile duyurulmuştur.
AFAD deprem verileri göz önüne alınarak yaptığım sismolojik incelemeye göre 2 Mart 2025‘den 9 Mayıs 2025 tarihleri arasında Naşa Fay Kuşağı deprem fırtınasında 966 adet deprem kaydedilmiştir. Bu depremlerin en küçüğü 1.0, en büyüğü ise 4.6 büyüklüğünde olmuştur. Deprem fırtınası içerisindeki depremlerin büyüklüklerini tarih sırasına göre grafiklediğimizde Şekil-4a’da verilen görünüm elde edilmiştir. Buna göre Naşa Fay Kuşağı’nın kuzey bölgesinde başlayan etkinlik dört farklı “depremsellik devresi” sergilemektedir. Büyüklükleri 3.0 ve daha fazla olan deprem sayısının dört farklı devrede sayıları şöyledir: Birinci devrede 2 deprem, ikinci devrede 2 deprem, üçüncü devrede 5 deprem ve dördüncü devrede 13 deprem sayılmıştır. Deprem fırtınası sürecinde en büyük deprem olan 4.6 büyüklüğündeki deprem üçüncü devrede olmuş, dört devrenin toplamında büyüklüğü 4.0 ve daha fazla olan deprem sayısı 6 adet olmuştur (Şekil-4a).
Deprem fırtınasının enlem değişkenine göre konum ve büyüklük grafiği ise Şekil-4b’de verilmiştir. Grafikteki değişim incelendiğinde 4.6 büyüklüğündeki depremin olduğu üçüncü devrede deprem fırtınası etkinliği güneye doğru göç etmiş (Şekil-2), izleyen günlerde güney doğru göç dördüncü devrede 24 Nisan 2025 tarihinde en belirgin duruma gelmiştir. 9 Mayıs 2025 tarihi itibariyle oransal olarak sayısı ve büyüklükleri azalmıştır.
Sonuç
Kütahya, Simav ilçesi kuzeyinde Yemişli Köyü çevresinde 2 Mart 2025 tarihinde başlayan deprem fırtınası sırasında 9 Mayıs 2025 tarihine kadar, büyüklüğü 1.0 ile 4.6 arasında 966 adet deprem olmuştur. Depremler, Simav kuzeyinde kuzeybatı-güneydoğu doğrultusunda uzanan Naşa Fay Kuşağı’nın kuzeybayı ucunda gerçekleşmiştir. Sismolojik yöntemlerle hesap edilen odak mekanizması çözümleri, deprem fırtınasının normal fay hareketliliği ile ilgili olduğunu göstermiştir. 19 Nisan 2025 tarihinde yoğunlaşan deprem etkinliği zaman içerisinde dört devre şeklinde sürmüştür. Deprem fırtınasının zaman ve mekandaki sismolojik özellikleri, Naşa Fay Kuşağı’nın kuzeybatı bölgesinin jeotektonik özelliklerinin daha ayrıntılı araştırılması gerektiğini göstermektedir.
KAYNAKLAR
-Aktuğ, B., Nocquet, J. M., Cingöz, A., Parsons, A., Erkan, Y., England, P., Lenk, O., Gürdal, M.A., Kılıçoğlu, A., Akdeniz, H., Tekgül, A., 2009. Deformation of western Turkey from a combination of permanent and campaign GPS data: limits to block-like behaviour. J Geophys Res. doi:1029/2008jb006000
-Cumhuriyet Gazetesi (22 Mayıs 2025) https://www.cumhuriyet.com.tr/turkiye/yaklasik-50-sarsinti-olmustu-kutahyada-yeni-fay-hatti-ortaya-cikti-2321408
-Duman, T.Y., Elmacı H, Özalp S, Olgun, Ş., Emre, Ö., 2013. Simav Fay Zonunda ilk paleosismolojik bulgular. 66. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 1–5 Nisan 2013, Ankara ODTÜ Kültür ve Kongre Merkezi, Bildiri Özleri Kitabı, 28-29.
-Emre, Ö., Duman, T. Y., Özalp, S., Doğan, A ., 2012. Simav Fayı ve 19 Mayıs 2011 Simav Depremi (Mw: 5.8). 65. Türkiye Jeoloji Kurultayı, 2-6 Nisan 2012, MTA Genel Müdürlüg ˘ü Kültür Sitesi, Bildiri Ozleri Kitabı, pp 10–11, Ankara
-Emre, Ö., Duman, T.Y., Özalp, S., Şaroğlu, F., Olgun, Ş., Elmacı, H. & Çan, T., 2018. Active fault database of Turkey. Bull Earthq Bull Earthquake Eng. DOI 10.1007/s10518-016-0041-2
-Eyidoğan, H. & Jackson, J., 1985. A seismological study of normal faulting in the Demirci, Alaşehir and Gediz earthquakes of 1969–70 in western Turkey: Implications for the nature and geometry of deformation in the continental crust, Geophysical Journal International, v81, Issue 3, 569-607.
-Eyidoğan, H., 2020. Manisa Akhisar Civarındaki Deprem Aktivitesi ile Gutenberg-Richter Parametrelerinin Zamansal ve Mekânsal Özelliklerinin İncelenmesi, Türk Deprem Araştırma Dergisi, Cilt 2, Sayı: 2, 139-159. https://dergipark.org.tr/en/pub/tdad/article/776186
-Kartal, R. F. ve Kadi̇ri̇oğlu, F. T., 2015. 2011-2012 Simav Depremleri (Ml=5.7, Ml=5.0, Ml=5.4) ve Bölgenin Tektonik Yapısı ile İlişkisi, Yerbilimleri, 35 (3), 185-198.
-Konak, N., 2012. Simav Dolayının Jeolojisi ve Metaforf Kayaçlarının Evrimi. İstanbul Yerbilimleri Dergisi. 2012;3(1-2).
-Özalp, S., Emre, O., Duman, T.Y., Şaroğlu, F., Ozaksoy, V., Elmacı, , Koç, G., 2009. Çivril Graben system: morphotectonic structure and active fault characteristics, SW Turkey. 62nd Geological Congress of Turkey, 13–17 April 2009, Abstracts Book-II, pp 794–795, Ankara, Turkey.
-Şengör, C., 1987. Cross faults and differential stretching of hanging wall in regions of low-angle normal faulting: examples from western Turkey. In: Coward MP, Dewey JF, Hancock P (eds) Continental extensional tectonics, Geol Soc London, Special Publication 28:575–589.
-USGS, 2025. https://www.usgs.gov/news/what-earthquake-swarm
Sözlük
Graben: Jeolojide graben, yer kabuğunun iki fay arasındaki alçalmış ve derinleşmiş bölümüdür. Genellikle tektonik hareketler sonucu oluşur ve yeryüzünde çöküntü sonucu oluşan bozukluklar olarak tanımlanır. Bu yapı, genellikle çatlak veya fay sistemleri boyunca oluşur ve çevresine göre alçak alanlar oluşturur. Faylar boyunca çöküntü alanları göller de oluşturur (örn. Burdur Gölü, İznik Gölü, Sivrice Gölü vb). Grabenler, volkanik ve sedimanter süreçlerle de ilişkilidir ve bölgesel jeolojik faaliyetlerin göstergesidir.
Jeotektonik: Jeotektonik, kıtaların oluşumu, birleşimi, parçalanması, yitim ve dağ oluşumu gibi yerkürenin dinamik süreçlerini inceleyen bir bilim dalıdır. Batı Anadolu’nun Ege adaları ve Yunanistan ile jeotektonik açıdan benzer bir evrim geçirdiği belirtilmektedir. Jeolojik, petrografik ve jeofizik veriler bu evrimi desteklemektedir. Doğu Pontid bölgesindeki jeotektonik çalışmalar da bu alana örnektir.
Sismoloji (Deprembilim): Sismoloji, Yunanca ‘seismos’ (deprem) ve ‘logos’ (bilim) kelimelerinden türemiş olup, yer hareketlerini ve depremleri inceleyen jeofizik dalıdır. Depremlerin oluşum nedenlerini, yayılma biçimlerini, etkilerini ve bunların ölçülmesini araştırır. Sismoloji aynı zamanda deprem haritaları oluşturulması, deprem risklerinin belirlenmesi ve deprem tahmin çalışmaları gibi alanlarda da faaliyet gösterir.
Normal fay: Normal faylar, fay düzlemi boyunca tavan bloğunun aşağıya doğru hareket ettiği fay türleridir. Bu hareket, genellikle fayın iki tarafındaki blokların birbirinden uzaklaşmasıyla sonuçlanır. Bu tür faylanmalar genellikle genişleme rejimlerinde, örneğin rift vadileri ve okyanus ortası yayılma merkezleri gibi yerlerde görülür.
Doğrultu atımlı fay: Doğrultu atımlı faylar, fay düzlemi boyunca blokların yatay olarak kaydığı fay türleridir. Bu faylar, kayma yönüne göre sağ veya sol yönlü olarak sınıflandırılır. Sağ yönlü fayda karşıdan bakıldığında uzak blok sağa, sol yönlü fayda ise sola doğru hareket eder.
