Görsel açıklaması: Birçok insanın çok sefer eş değiştirme yerine kalıcı olarak monogamiyi neden seçtiği, biliminsanları arasında hâlâ gizemini koruyan bir soru.
Birçok insanın çok sefer eş değiştirme yerine, kalıcı olarak tekeşliliği (monogamiyi) neden tercih ettiği, uzun bir süre biliminsanları için sır olarak kalmıştır. Aynı zamanda birçok partnere sahip olmak, evrimin tercihi olduğu düşünülen bir çıktı olarak, daha fazla yavru oluşumuna yol açmalıdır.
Günümüzde yeni bir çalışma, monogaminin enfeksiyon tehdidine karşı koruma sağladığı için evrimleşmiş olabileceği iddiasını, cinsel yollarla bulaşan hastalıklarla ilişkilendirmiştir.
Monogami Batı toplumlarında bir kuraldır. Ancak, bir kocanın birden fazla kadınla evli olma hali (polijini) veya daha az yaygın bir şekilde bir kadının birden fazla erkekle evli olma halinin (poliandri) bulunduğu birçok kültür mevcuttur. İnsan çiftleşme sistemlerinin bu çeşitliliğini açıklamak güçtür. Buna karşın, küçük gruplar halinde yaşayan birçok avcı-toplayıcı toplulukta, daha sık polijiniye rastlandığını biliyoruz. Tarımın yükselmesi ile toplumlar, daha karmaşık olma eğilimi sergilemiştir. Yani daha az polijini olma eğilimi ortaya çıkmıştır. En keskin tekeşli toplumlarda, birçok modern toplumlarda olduğu gibi, yasal sistem yoluyla polijiniler için sosyal bir ceza sıklıkla var olmuştur.
Bu evrim için birçok açıklama yapılmıştır. Bu açıklamalar, kadınların kendileri için yiyecek temin etmeye yatırım yapan erkeklere karşı sadakat gösterme gibi özellikleri dikkate almaları ve bu şekilde eş seçim yollarının değişimi gibi olguları içermektedir. Bir diğer olasılık, monogami gruplarının, polijini grupları üzerinde üstünlük kurmaları sonucunda bu durumun gerçekleşmiş olabilmesidir. Ancak yeni araştırma, ilave bir seçeneği eklemektedir: Polijini ile ilişkili seksle bulaşan enfeksiyonlarda artan risk, çok-karılılıktan (polijini) tekeşliliğe doğru yaygın bir şekilde geçişe yardımcı olabilmiş midir, hatta doğrudan bu duruma yol açmış mıdır?
Cinsel yolla bulaşan hastalıklar, uzun bir zaman için insanları enfekte edebilmektedir. Modern tıptan önce bu hastalıklar sık sık, özellikle üreme sisteminde ciddi zarara yol açmıştır. Açık bir şekilde, bu hastalıklar tekeşlilerden ziyade polijinileri enfekte etmektedir. Bir polijini ve bir seri monogami sonuçta aynı eş sayısına sahip olduklarında, polijininin monogamilere nazaran daha kötü dozdaki şeyleri toplamasının daha olası olduğu tartışılmıştır. Bilgisayar modellemesine göre bunun nedeni, temas ağlarının eşzamanlı çok eşe sahip olduğunuzda, art arda eş değişimi durumundan daha çok bağlantılı olmasıdır. Her iki şekilde de bu sonuçlar, genel olarak, polijinilerin sağlığı üzerinde güçlü bir etki oluşturarak, monogamik bireylerin popülasyonda ağırlık kazanmasına yol açmış olabilir.
Haritada açık mavi ile gösterilen bölgeler, poligamiye izin verilen yerleri gösterirken, koyu mavi ise tamamen suç sayılmadığı yerleri göstermektedir. Siyah ise, tamamen yasadışı kabul edildiği yerleri göstermektedir.
Modellemenin güçlükleri
Kesinlikle bu güçlü bir iddiadır. Ancak, bu olasılığın doğruluğunu değerlendirmek zordur. Çünkü, avcı-toplayıcı topluluklar veya tarıma geçen toplumlardaki cinsel yoldan aktarılan hastalıkların riskleri hakkında çok az şey bilmekteyiz. Bu durum, bilimde yaygın bir sorundur: Biz yalnızca bir düşünceyi test edebildiğimizde ilerleme sağlayabiliriz. Ancak akla uygun düşünceleri bazen büyük çaba harcamadan değerlendirmek çok zordur.
Bu durumda seçeneklerden biri, bir bilgisayar simülasyonu şeklinde deneyler yapmanızdır. Bu programla yeni bir çalışmayı gerçekleştiren araştırmacılar, gonorrhoea veya chlamydia’ya benzer cinsel yolla bulaşan bakteriyel bir hastalığın etkisini modelleyen bir simülasyon kullandı. Sonuçlar, böyle hastalıkların monogamiyi başlatmış olabileceği hipotezini kuvvetli bir şekilde desteklemektedir.
Modelde cinsel yolla bulaşan hastalıklar, polijini avcı-toplayıcılar gibi küçük gruplarda azalma eğilimi göstermiştir. Bunun nenedi, iyileşen ya da aniden ölen bütün enfekte olmuş insanlarda olduğu gibi, küçük gruplarda olması daha muhtemel rasgele şans olaylarındır. Bununla birlikte, daha fazla insan sayısına sahip olan tarımsal gruplarda, böyle bir azalma çok daha düşük olasılıktır. Bu yüzden, sağlığı bozan ve doğum hızını azaltan cinsel yolla bulaşan hastalıklar, monogami durumuna izin verirken, polijini durumuna karşı varlığını sürdürme eğilimindedirler. Üstelik, uzun bir zaman aralığı için bir grubu yönetmesi en muhtemel olan monogamiler, bizim bugün birçok toplumlarda gözlediğimiz durum ile uyum gösteren bir “ceza startejisi”ni izleyenlerdir.
Böylece, yapboz çözülüyor mu? Henüz değil. Bilgisayar simülasyonları yararlıdır ve bize önemli şeyler söyleyebilir. Ancak, bu simülasyonlar her zaman sınırlıdır ve gerçek dünyayı basitleştirebilmektedirler. Bu durumda örneğin araştırmacılar, modellenen hastalığın erkek ve kadınlar üzerinde benzer patolojik etkilere sahip olduklarını, gerçekte ise cinsel yolla bulaşan hastalıkların erkeklerden ziyade kadınları çok daha şiddetli şekilde etkilediğini varsaymıştır.
Daha ileri sorunlar, rasgele cinsel ilişkide bulunma ile hastalık arasında gerçek anlamda açık bir ilişki bulunmayan hayvanlarda, cinsel olarak bulaşan hastalıkları araştırma ile ortaya çıkmaktadır. Aslında hayvanlara odaklanan bilgisayar modellemesi, rasgele cinsel ilişki ve monogaminin, tehlikeli bir hastalığın varlığında bile birlikte var olabildiğini bulmuştur. Üstelik, cinsel yolla bulaşan hastalıklarla ağır bir biçimde enfekte olduğu halde yüksek düzeyde rasgele cinsel ilişkide bulunmayı sürdüren hayvan örnekleri vardır. (Kıta Avrupası’nda iki benekli uğurböcekleri buna bir örnektir).
Araştırmacıların kendilerinin de dikkat çektikleri gibi, bu fikirle ilgili gerçekten bazı zorluklar vardır. Küçük gruplu toplumlarda cinsel yolla bulaşan enfeksiyonlar üzerinde daha detaylı simülasyonlar veya daha kaliteli veriler, resmi daha açık hale getirebilir. Daha fazlasının keşfedilmesi gerektiği açıktır. Günümüzde, cinsel yolla bulaşan hastalıkların ortaya çıkardığı tehkilerin sürdüğü göz önüne alındığında, monogaminin çok pratik bir amaca hizmet etmiş olabildiği ileri sürülebilir.
Çeviren: Yusuf Sürmeli
İTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Böl. Doktora Öğr.
Kaynak: http://www.heritagedaily.com/2016/04/how-sexually-transmitted-diseases-might-have-driven-the-evolution-of-monogamy/110616
