Ömer Hayyam (1048-1131), esas olarak Rubailer’iyle tanınan, ama aynı zamanda döneminin önde gelen bir matematikçisi, astronomu ve filozofu olan İranlı biliminsanı ve şairdir. Değişik bilimsel konularda yazdığı risalelerinin sayısı 18’dir. Bunlar arasında “Nevruzname” adlı bir eseri de bulunur.
Pek bilimsel bir eser sayılmaz. Yıl, takvim ve yılbaşı (nevruz) konularında eski Acem hükümdarlarının uygulamaları ve hesaplamalar hakkında kaleme alınmıştır. Ancak eserde bunların dışında dönemin sosyal ve kültürel hayatıyla ilgili konular (at, atçılık, yüzük, kılıç, ok-yay, kalem, şahin, güzel yüz vb.) öykülerle bezenerek işlenmiştir.
Ömer Hayyam Nevruzname’de şarap hakkında da yazar. Doğal, çünkü bu konu -şiirlerinden anladığımız kadarıyla- Hayyam’ın uzmanlık alanına girer.
Fars Dili ve Edebiyatı uzmanı emekli öğretim üyesi Prof. Dr. Mürsel Öztürk’ün çevirisinden, Ömer Hayyam’ın şarabın faydalarına ilişkin yazdıklarını aktarıyoruz.
Cimriyi cömert ve korkağı cesur eder
“Calinus, Sokrat, Bokrat, Bu Ali Sina ve Muhammed Zekeriya gibi tıp bilginlerinin dediğine göre, hiçbir şey insan vücuduna şaraptan daha faydalı değildir. Bilhassa acı ve saf olan üzüm şarabı. Özelliği, gamı giderir, gönlü neşelendirir, vücudu şişmanlatır. Galiz yiyecekleri eritir. Yüzün şeklini kırmızı, vücudun derisini taze ve parlak yapar.
“Anlayışı ve zekâyı hızlandırır. Cimriyi cömert ve korkağı cesur eder. Şarap içende hastalık azalır. Genellikle sıhhatli olur. O sebepten içki içenlerin zaman zaman düştüğü kayganlık ve bozukluk karışımlarından vücudu korur. Bazen de kötü karışımların midede toplanmasını ishal yoluyla bırakmaz.
Ne kadar içersen daha fazlası gerekir
“Zeki toplumlar şaraba, insanın mihenk taşı demişlerdir. Bir grup onun için aklın nakidi, bir grup ilmin sarrafı, bir grup da hünerin ölçüsü demişlerdir. Büyükler şaraba, ilham ilacı adını takmışlardır. Bir grup da onu gam giderici olarak tanıtmışlardır.
“Beş kadeh saf şarap içen herkesin içinde olan iyilik ve kötülüğü dışa vurur. Cevheri ortaya çıkar. Yabancıya dost olur ve dostluğu arttırır. Eğer onun içinde dostları birbirine yakınlaştırma özelliği varsa, o özelliği artar.
“Şarap dünyada olan bütün yemeklerden daha latiftir. Mesela, yağdan, tatlıdan, lezzetli ve ekşi yemeklerden bir doyumdan fazlası yenilemez. Eğer yersen, tabiatın nefret eder. Fakat şarabı çok içersen daha fazlası gerekir ve insanlar ona doymazlar. Tabiatı ondan iğrenmez.
Tanrı’nın da favorisi
“O bütün içkilerin şahıdır. Cennette nimet çoktur. Şarap cennet nimetlerinin en iyisidir. Eğer olmasaydı Yüce Tanrı onu kendisine mahsus yapmazdı. İki dünyanın nimetleri de onun takdir ve sevgisiyledir. Yüce Tanrının kendi kitabında hatırlattığına göre, ‘Allah onlara temiz şarap içirdi’.”
