Kısa odak uzaklıklı, tek bir yakınsak mercekten oluşan basit mikroskoplar antik çağlardan beri bilinirmiş. Fakat bunlara mikroskop değil, büyüteç demek daha doğru olur. Bildiğimiz bileşik mikroskopların ise bulunuş tarihi ve yeri bilinmemekle birlikte, Ortaçağ’ın en ünlü mercek ve değerli taş yontucularının bulunduğu Hollanda’da geliştirildiği sanılıyor.
Mikroskopla ilk bilimsel araştırmalar Galilei’den
Bir söylentiye göre, Hiddelburglu gözlükçü Zacharias Jansen, 1590 yılında bir rastlantı sonucu bileşik mikroskobu bulmuştur.
Böyle bir araç yapılır da Galilei’nin ilgisini çekmez mi? Bileşik mikroskoplarla bilimsel araştırmalar yapan ilk kişi Galileo Galilei’dir. 1610’da bu aygıtlarla böceklerin bacaklarını ve gözlerini incelemiş büyük bilgin.
Galilei’nin teleskopu: Bilimsel devrimin simgesi
Teleskopun da hangi tarihte bulunduğu tam olarak saptanamamış. 1591’de öldüğü bilinen İngiliz matematikçi Leonard Digges ve Hollandalı mercek yontucuları Zacharias Jansen (yine aynı usta) ile Hans Lippersey’in teleskopu ilk geliştirenler olduğu söylenir.
Bu aygıtla ilk bilimsel deneyleri yapan kişi yine Galilei. Üstelik Galilei Hollandalıların araçlarıyla yetinmemiş, kendi güçlü teleskopunu geliştirmiş ve gözlerini evrenin derinliklerine dikmiştir. Bilindiği gibi Galilei’nin bu ünlü teleskopu, tanrısal evren modelinin giyotini gibi çalışmıştır. Tabii Galilei’nin başını Engizisyon’la belaya sokmak pahasına…
Termometreye benzer ilk araç da Galilei’nin işi
Sıvı olarak civanın kullanıldığı ilk modern termometrenin 1714 yılında mucit Daniel Gabriel Fahrenheit tarafından geliştirildiği bilinir. Fakat benzer prensibi uygulayarak ön-termometre diyebileceğimiz ilk aygıtı geliştiren kişinin de Galileo Galilei olduğu sanılıyor. 1593’te içinde su bulunan bir aygıt icat ettiği söyleniyor. Uzmanlar bu iddiayı Galilei’nin iki arkadaşının birbirlerine yazdıkları bir mektuba dayandırıyorlar. Mektupta şunlar yazılı:
“Galilei tavuk yumurtası büyüklüğünde bir cam kap alarak buna iki karış uzunluğunda bir saman çöpü kalınlığında bir boru taktı. Cam kabı avuçlarının içinde ısıttıktan sonra baş aşağı çevirip ucundaki boruyu su dolu bir başka kaba batırdı. Cam kap soğudukça boru içinde su yükselmeye başladı. Galilei, bu aygıtı sıcağın ve soğuğun incelenmesinde kullandı.”
Barometrenin mucidi, Galilei’nin öğrencisi
Peki, barometre? Yok artık diyeceksiniz; barometre diyebileceğimiz ilk aleti yapan ve geliştirdiği deneyle olayı bilimsel olarak da açıklayan kişinin Evangaliste Torricelli olduğu biliniyor. Ama burada da Galilei’nin bir etkisi var.
Torricelli 1627’de Roma’ya giderek, hidrolik biliminin kurucusu ve Galilei’nin öğrencisi olan Benedetto Castelli ile birlikte çalışmış. 1641’de de Galilei ile mektuplaşmaya başlamış. Aynı yıl Castelli’nin tavsiyesi üzerine Galilei, Torricelli’yi Tuscany’ye davet etmiş. Birkaç hafta birlikte çalıştıktan sonra Galilei hayata gözlerini yummuş. Yani Torricelli de barometreyi geliştirirken Galilei’den feyz almış.
Gerçekten müthiş bir adammış Galileo Galilei.
Kaynak
1) Osman Gürel, Doğa Bilimleri Tarihi, İmge Kitabevi, Ağustos 2001.
