Astronomlar NASA’nın Chandra X-ışını Gözlemevini kullanarak Samanyolu’nun merkezindeki süper yoğun karadeliğin bugüne kadar gerçekleştirdiği en şiddetli X-ışını parlamasını tespit etti. Bu olay Sgr A*’nın her zamanki durgun halinde gerçekleşen X-ışını parlamalarından yaklaşık 400 kat daha parlak. Amerikan Astronomi Topluluğu’nun Seattle’da gerçekleştirdiği toplantıda sunulan bilgiler, dev karadeliğin karakteri ve ortam koşulları üzerine bir dizi soruyu gündeme getirdi.
Süper yoğun karadelikler, bilinen karadeliklerin en büyük kütleli ve yoğun olanlarıdır. Her galakside bu dev karadeliklerden bir tane bulunur. Bizim galaksimizin merkesizinde ise 3,5 milyon güneş kütlesine sahip olduğu düşünülen Sagittarius A* (kısaca Sgr A*) isimli karadelik bulunuyor.
Astronomlar Chandra’nın uzaya fırlatıldığı 1999’dan beri Sgr A*’ı gözlemliyorlar. Bu beklenmedik X-ışını parlamasını keşfettikleri sırada Chandra’yı kullanarak Sgr A*’ın, yakınlarından geçmekte olan G2 isimli gaz bulutuna nasıl tepki vereceğini gözlemliyorlardı.
Araştırmayı gerçekleştiren ekibin başı Amherst Collage’den Prof. Daryl Haggard, “Ne yazık ki, G2 gaz bulutu Sgn A*’nın yakınından geçerken umduğumuz gibi bir patlama gerçeklemedi. Fakat, doğa, bu defa da olduğu gibi, bizi sık sık şaşırtır. Bu gözlemlediğimiz şey son derece heyecan verici” diyor. Bu “mega parlama”, 2012’nin başında gerçekleşen ve o güne kadarki en parlak X-ışını parlaması olandan tam 3 kat daha kuvvetliydi. Sgr A* durulduktan sonra Chandra, 20 Ekim 2014 tarihinde yeni bir parlama daha kaydetti. Bu seferki, dev karadeliğin alışılmış durgun halinden 200 kat daha parlak bir X-ışını parlamasıydı.
Astronomlar G2’nin 2014’ün bahar aylarında karadeliğe en yakın mesafede, yani 15 milyar mil uzakta bulunduğunu düşünüyor. X-ışını parlaması ise karadeliğe 100 kat daha yakın mesafede gözlendi. Bu da bu olayın G2 ile ilgisiz olduğunu gösteriyor.
Bu olağandışı patlamayla ilgili araştırmacıların 2 teorisi var. Bunlardan ilki, bir astereoitin dev karadeliğe çok yaklaşmış olabileceği ve kütleçekim etkisiyle parçalanarak dağıldığı yönünde. Kütle çekiminin parçalayıcı etkisinden artakalan enkaz çok yüksek sıcaklık derecelerine ulaşabilir ve karadeğilin olay ufkunda sonsuza dek kaybolmadan önce X-ışını salınımı yapabilir.
Makalenin yazarlarından, MIT’den Fred Baganoff bu konuyla ilgili olarak “Eğer bir asteroit parçalanmış olsaydı, karadeliğin içine düşmeden önce etrafında birkaç saat dönerdi – tıpkı gider etrafında dolanarak akan su gibi. Bu en parlak X-ışını parlamasını gözlemleyebildiğimiz süreye karşılık geliyor. Bu bilgi bize ilgi çekici bir ipucu veriyor” diyor. Eğer bu teori doğruysa, şimdiye kadar Sgr A* tarafından yutulan en büyük asteroit tespit edilmiş olabilir.
İkinci teori ise Sgr A*’a doğru akan madde içerisindeki manyetik alan çizgilerinin sıkça paketlenmiş olabileceği durumuna dayanıyor. Eğer bu durum doğruysa, bu alan çizgileri nadiren de olsa birbirlerine bağlanarak kendilerini yeniden düzenleyebilir. Bu yeniden düzenlenme süreci, manyetik enerjinin parçacıkların hareket, ısı ve ivme enerjisine dönüşmesini sağlayarak X-ışını parlamasına neden olabilir. Bu tip manyetik parlamalar Güneş üzerinde de görülüyor ve ölçümler Sgr A*’da gerçekleşen parlamalar ile benzer parlaklık seviyelerine sahip olduğunu gösteriyor.
Yayımlanan makalenin yazarlarından ve Max Planck Enstitüsü’nde astrofizik alanında araştırmalarını sürdüren Dr. Gabriele Ponti bununla ilgili olarak “Neticede Sgr A*’daki bu büyük patlamalara neyin sebep olduğu konusunda hâlâ kararsızız. Bu tarz nadir ve aşırı olaylar bize içeriye çekilen maddenin sızan bir miktarını kullanarak galaksimizdeki en acayip objelerden birinin fiziğinin anlaşılabilmesi şansını verir” diyor.
Bu kuvvetli parlamanın yanı sıra, G2’yi gözlemleyen Chandra ekibi, Sgr A*’a çok yakın bir konumda bulunan bir magnetar (çok güçlü manyetik alana sahip bir nötron yıldızı) ile ilgili de veri topladı. Chandra’nın verileri uzun bir süre X-ışını patlamasına maruz kalan bu sıradışı objenin daha iyi anlaşılmasını sağlayacak.
Kaynaklar
– http://www.nasa. gov/press/2015/january/nasa-s-chandra-detects-record-breaking-outburst-from-milky-way-s-black-hole/#. VKw0cSuUeSo
– http://www.sciencedaily.com/releases/2015/01/150105182527. htm
