Görsel açıklaması: Özgür iradeye dayalı kararlarla ilişkili aktif beyin bölgelerinin gösterildiği bir insan beyni çizimi. Kaynak: Johns Hopkins Üniversitesi
Johns Hopkins Üniversitesi’nden araştırmacılar ilk kez insan beynini özgür iradeye dayalı karar alma sürecinde görüntülemeyi başardı.
Bu zamana kadar gerçekleştirilen çalışmaların çoğunda denekler maruz bırakıldıkları komut veya işaretlere cevap verirken gözlenmişti. Johns Hopkins Üniversitesi’nden araştırmacılar, önceki çalışmalardan farklı olarak, deneklerin sergiledikleri beyinsel aktiviteleri özgür iradeleriyle tercih yaptıkları esnada gözlemlemenin yolunu buldu. Karar alma ve uygulama sırasında aktif olan beyin bölümlerinin yerini saptayan bulgular Attention, Perception, & Psychophysics dergisinin Ekim sayısında yayımlanmak üzere çevrimiçi olarak erişilebilir durumda.
Psikoloji ve beyin bilimleri profesörü Susan Courtney “Nasıl olur da insanların beyinlerine bakıp tamamen kendi başımıza yaptığımız seçimleri ortaya çıkartabiliriz?” diye soruyor. “Beynin hangi bölümleri özgür iradeye dayalı seçim yaparken aktif durumda?”
Araştırmacı ekip, özgür iradeyi etkileyecek komut veya işaretler olmaksızın bireylerin dikkat odağını izlemek için sıra dışı bir deney düzenlediler. MRI tarayıcısından beyin aktiviteleri izlenen katılımcılar, her iki yanından hızlı bir şekilde renkli numaralar ve harfler akan bölünmüş bir ekranı izlemek üzere yalnız bırakıldılar. Katılımcılardan bölümlerden birine bir süre için odaklanmaları ve daha sonra, iki bölüm arasındaki geçişi ne zaman yapacakları tamamen kendilerine bağlı olmak üzere diğer bölüme odaklanmaları ve aynı işlemi tekrarlamaları istendi. Katılımcılar bir saatlik deney süresi boyunca bir bölümden ötekine düzinelerce geçiş yaptı ve araştırmacı ekip bu geçişlerin öncesinde ve sonrasında katılımcıların beyin aktivitelerini görüntüledi.
Böylece araştırmacılar ilk kez hem özgür iradeye dayalı seçim anında, hem de bu seçime giden, yani kararın zihinde tartıldığı süreçte, beyinde neler olup bittiğini gözlemleme imkânı buldu.
Ekrandaki bölümler arasındaki geçiş beynin arka kısmına yakın bir konumda yer alan parietal lobdaki aktivitelerle yakından ilişkili. Seçimin yapılmasına yol açan aktiviteler, yani düşünüp taşınma süreci, muhakeme ve hareketten sorumlu bölgeleri içeren frontal korteks ve beynin dip bölgelerinde yer alan ve bir eylemi başlatmak gibi çeşitli motor kontrol fonksiyonlarından sorumlu olan bazal ganglionda gerçekleşir. Deney bulgularına göre, özgür iradeye dayalı seçim durumunda, katılımcılara dikkat odağının değiştirilmesi söylendiği durumlara nazaran, frontal lobdaki aktivitelerin olağandan daha erken başladığı gözlemlendi. Bu durum açıkça gösteriyor ki, beyin bu süreçte saf gönüllülüğe dayanan bir eylemi hazırlıyor. Araştırmacılar bu iki beyin bölgesinin eylemi gerçekleştirme iradesinin temelinde yatan ana beyin bileşenini oluşturduğunu belirtiyor.
Çalışmanın başyazarı ve Johns Hopkins Üniversitesi’nde araştırmacı olan Leon Gmeindl “Bu projeyle ilgili gerçekten dikkat çekici olan şey, normalde görünmez olan beyin aktivitelerinin saptanması için geliştirilen yöntem (bu bir tür ileri teknoloji zihin okuma tekniği) aracılığıyla iradenin nöronsal desteğiyle ilgili önemli bilgileri açığa çıkarmış olmamızdır” diyor.
Özgür iradeye dayanan tercihlerin izinin sürülebilmesine imkân veren bu teknik sayesinde biliminsanları, daha farklı ve karmaşık kararlar almakla uğraşırken insan beyninde neler gerçekleştiğini saptayabilecek. Mesela atıştırmak için çörek ve elma arasında kalan bir kişinin beyninde neler döndüğünü gözlemlenebilecek. Denek yapacağı tercihin kısa ve uzun vadeli kazanımlarını tartarken izlenebilecek ve belki de iki seçenek arasında onu tercihe götüren dönüm noktası tespit edilebilecek. Courtney, “Şu an gerçek dünyada tercihlerimizi nasıl yaptığımız konusunda daha fazla bilgi edinme kabiliyetine sahibiz” diyor.
Bulguların yayımlandığı makale, Psikoloji ve Beyin Bilimleri Bölümü’nde profesörlük yapmış ve 2014 yılında kanser nedeniyle hayatını kaybetmiş olan ekip üyesi Steven Yantis’e ithaf edilmiş.
Kaynak: https://www.sciencedaily.com/releases/2016/07/160713114937.htm
Çeviren: Cem Oran
Barselona Ünv. Astrofizik ve Uzay Bilimleri Blm YL
