Katolik Kilisesi’nin, ilk kez 1559 yılında resmen ilan edilen ve 1966 yılına kadar sürekli yenilenerek yürürlükte kalan “Yasak Kitaplar Listesi” (Index Librorum Prohibitorum) vardı.
Liste ilk olarak Hıristiyan dünyasındaki en büyük bölünmeyle sonuçlanan Protestan Reformasyonunu baskı altına almak için hazırlanmış. Elbette, Kilise tarafından sapkın ilan edilen bütün Heteredoks akımların düşünürleri de listede yerini almış. Dünya’nın evrenin merkezi değil Güneş etrafında dönen sıradan bir gezegen olduğunu ileri sürenler, ahlakın kaynağının din olmadığını düşünenler ve daha niceleri birer birer listeye eklenmiş. Son yıllarda araştırmacılara açılan Vatikan belgelerinden görülüyor ki, Yasaklılar Listesi, 4000 başlık halinde Batı Uygarlığının düşünsel ve kültürel birikimini temsil eden önemli tüm yazar ve kitaplarını kapsıyor.
Kimler yok ki…
Yasaklılar içinde kimler yok ki… Bilimsel devrimin büyük isimleri Galilei, Kopernik, Kepler, Bruno ve Erasmus Darwin’in (Charles Darwin’in büyük babası) temel eserleri doğal olarak listede. Bruno sadece eserleri yasaklanarak kurtulamamış; 1600 yılında Roma meydanında diri diri yakılarak cezalandırılmış. Galilei’nin ise ilerlemiş yaşında Engizisyon önüne çıkartılarak fikirlerinden vazgeçmeye zorlandığı biliniyor.
Bilimsel düşüncenin temellerini atan Descartes, Machiavelli, Bacon, Grotius, Hobbes, Hume, Locke, Spinoza, Kant, Berkeley, Bergson, Comte, J. S. Mill gibi büyük filozoflar hemen listeye eklenmiş. Voltaire, Rousseau, Montesquieu, Diderot, Helvetius, D’Alembert, D’Holbach, Concordet, Condillac gibi ünlü Aydınlanma filozoflarının hemen hemen tüm eserleri yasaklanmış.
Batı Uygarlığının kültürel temelini oluşturan büyük edebiyatçılar da Kilise’nin gazabından kurtulamamış. Dante, Montaigne, Balzac, Hugo, La Fontaine, baba-oğul Alexander Dumas’lar, Marqois de Sade, Daniel Defoe, Andre Gide, Gustave Flaubert, Emile Zola, Heinrich Heine, Proudhon listede ilk göze çarpanlar. Yasak listesi Jean-Paul Sartre, Simone de Beauvoir, Anatole France, Nikos Kazantzakis gibi isimlerle 20. yüzyıla kadar uzanmış.
Ortaçağ filozoflarından Peter Abelard ve Magnus Albertus, Protestanlığın kurucuları Martin Luther ve John Calvin gibi din adamları, hatta Prusya Kralı II. Frederic bile Kilise’nin kovuşturmasından kurtulamamış.
Kısacası, Vatikan düşünceyi, bilimi, sanatı, edebiyatı, insanlığın tüm birikimini yasaklamaya ve baskı altına almaya çalışmış.
Darwin ve Marx liste dışı
Evrim Kuramının yaratıcısı Charles Darwin’in eserlerinin Yasak Kitaplar Listesi’nde yer almaması şaşırtıcı bir durum. Index Kurulu’nun Darwin’i görmezden geliş nedenini Vatikan belgelerini inceleyen araştırmacılar şöyle yorumluyor: Galilei’yi Dünya’nın Güneş etrafında döndüğünü söylediği için mahkûm edip ardından tükürdüğünü yalamak zorunda kalan Vatikan, sonrasında bilimsel içerikli kitaplar karşısında daha temkinli bir tutum sergilemiş.
Benzer şaşırtıcı durum Marx, Engels, Freud, Schopenhauer, Feuerbach ve Nietzsche gibi düşünür ve biliminsanları için de geçerli. Yine araştırmacıların yorumuna göre, Katolik öğretiye temelden zıt olan bazı eserler özellikle 19. yüzyıldan sonra, eşyanın tabiatı (ipso facto) gereği yasaklı görüldüğünden, kimsenin ihbar etme zahmetine katlanmamasından olsa gerek, incelemeye dahi alınmamış.
Hitler yasaklı değil
Vatikan arşivlerindeki belgelere göre Adolf Hitler’in Kavgam’ı üç yıl boyunca defalarca Kurul’da tartışılmış; karar alınması sürekli ertelenmiş. Kilise, Nazi ideologlarından Alfred Rosenberg’in 20. Yüzyılın Mitleri adlı kitabını yasaklarken, Nazi lideri karşısına almaya çekinmiş. Araştırmacılar burada politik kaygıların belirleyici olduğunu söylüyor.
(Daha geniş bilgi için bkz. Bilim ve Gelecek, Şubat 2009, Sayı: 60)
