Evrim Kuramı alışılageldiği üzere Charles Darwin’in adıyla anılır. Aynı yıllarda Darwin ile aynı fikirlere ulaşmış olan Alfred Russel Wallace’ın katkıları genellikle göz ardı edilir. Aslında bu kuramın resmi adı “Darwin-Wallace Evrim Kuramı”dır.
Wallace’ın arka planda kalmasında etkisi ne kadardır bilinmez, ama Darwin ile Wallace’ın sosyal durumları ve dünya görüşleri arasındaki farka değinmek gerekir.
Sınıf farkı
Darwin, varlıklı ve köklü orta sınıf bir ailenin ferdi olarak dünyaya gelir. Dedesi Erasmus Darwin, bir tıp doktoru ve şanlı Kraliyet Cemiyeti’nin üyesi olmanın yanı sıra, bir şair, bitki bilimci ve mucittir, Aydınlanma döneminin önde gelen figürlerindendir. İlk eşinden üç oğlunun en genci Robert Darwin, babası Erasmus’un yakın arkadaşı zanaatçı, ünlü çömlek fabrikatörü ve girişimci Josiah Wedgwood’un kızı Susannah ile 1796 yılında evlenir. Çiftin dünyaya getirdiği 6 çocuktan 5.’si, Charles Darwin olur. Bu ayrıcalıklı koşullar altında 1809 yılında dünyaya gözünü açan Charles Darwin’in çocukluk yılları kaygısızlık içinde, maddi sıkıntılardan uzak geçer.
Darwin’den 14 yıl daha genç olan Alfred Russel Wallace ise alt orta sınıf bir ailenin dokuz çocuğundan sekizincisi olarak Galler’de dünyaya gelir. Alfred Russel’ın çocukluk yılları, maddi olanaksızlıklar içinde geçer. Baba Wallace, hukuk okumuş olduğu halde, mesleğini hiç icra etmeyecek, küçük bir gelir ve bir dizi yatırımlar sayesinde, ailesini kıt kanaat olsa da geçindirmek için çabalayacaktır. Ancak dolandırıcıların tuzağına düşüp paralarını kaybetmesi nedeniyle, ailesinin maddi durumu daha da kötüleşir. O kadar ki 1837 yılında 14 yaşındaki Alfred Wallace’ı okuldan almaya mecbur kalırlar. Wallace’ın tüm formal eğitimi, o yaşa kadar aldığı eğitimden ibarettir. Wallace 1843 yılında babasını kaybetmesi ve ayrıca ağabeyinin işlerinin kötü gitmesi nedeniyle kendi geçimini sağlamak zorunda kalır.
Dünya gezilerinin sponsorluğu
Doktor mesleğini icra etmenin yanı sıra başarılı yatırımlarıyla hatırı sayılır bir servetin başına geçmiş olan baba Robert Darwin, oğlunun bilim tarihinde iz bırakacak ünlü dünya turunu maddi olarak destekler.
Bir sponsora sahip olmayan Wallace, arkadaşı Bates ile birlikte giriştikleri dört yıllık Güney Amerika seyahatini, biriktirdiği bir miktar para ve yolculuğu esnasında topladığı hayvan ve bitki örneklerinin satışından elde ettiği gelir ile finanse eder. Sekiz yıllık Güneydoğu Asya seyahati boyunca da, topladığı örnekleri, zooloji enstitüleri ve hayvanat bahçelerine, müzeler ya da meraklı özel koleksiyonculara satılmak üzere İngiltere’ye gönderir.
Politik-ideolojik tercihleri
Darwin ile Wallace’ı ayrıştıran bir diğer unsur, siyasi görüş ve ideolojik tercihleridir. Darwin, her ne kadar Tory karşıtı, liberal dünya görüşüne sahip bir aile geleneğinden gelse de (kölelik karşıtı, özgürlüklerin iki büyük savunucusu John Locke ve Adam Smith hayranıdır), her şeye rağmen, varlıklı ve kentsoylu bir sosyal sınıfa, establishment’a aittir.
Wallace ise sosyal reformcu Robert Owen’in başını çektiği ütopyacı sosyalist hareketiyle 14 yaşında tanışır ve ömrü boyunca sosyalist tezlerin bir savunucusu olur. “Owen’ı her zaman insan doğası felsefesi konusunda ilk öğretmenim, sosyal bilimler labirentinde ise ilk rehberim olarak görmüşümdür” diye yazacaktır. Özel toprak mülkiyetinin insanlar arasındaki en önemli eşitsizlik kaynağı olduğunu düşünerek, Toprak Kamulaştırma Cemiyeti’nin üyesi olarak aktif bir mücadele verir.
Wallace’ın madalya törenindeki konuşması
Evrim kuramı ilk olarak 1858 yılında Linne Derneği’nin Londra Piccadilly merkezinde Darwin ile Wallace’ın ortak bildirisinin
okunmasıyla dünyaya duyurulmuştur. Bu tarihi olayı kutlamak amacıyla tam 50 yıl sonra 1908’de aynı mekânda yapılan bir merasim vesilesiyle Linne Derneği tarafından ilk kez verilen Darwin-Wallace madalyası, doğal olarak, Wallace’ın kendisine takdim edilir.
Bu tür etkinliklerin resmiyetinden her zaman kaçınan Wallace, bu kez toplantıya katılmayı, hatta söz almayı bile kabul eder. 85 yaşındadır, daha 5 yıllık bir ömrü vardır. Darwin ise 26 yıl önce vefat etmiştir. Wallace konuşmasında, hem kendi hayatından hem de Darwin ile birlikte evrim kuramını keşfetmelerinden gerçek bir samimiyetle bahseder. Darwin’in hakkını verir ve ona saygılarını sunar.
Bize evrim kuramını kazandıran bu iki büyük biliminsanını, Wallace’ı da göz ardı etmeden saygıyla anıyoruz.
NOT: Sedat Ölçer’in Darwin ve Wallace’ın yaşam koşullarını ve evrim kuramına nasıl ulaştıklarını ele alan geniş makalesi Bilim ve Gelecek dergisinin Haziran sayısında yer alacak.
