Almanya Freiburg Üniveristesi Leibniz Güneş Fiziği Enstitüsü’nün yöneticisi gökbilimci Prof. Dr. Svetlana Berdyugina ve parçası olduğu uluslararası gökbilimciler ekibi, bir karadelikte daha önce görülmemiş bir miktarda eksen eğikliği keşfettiler. MAXI J1820+070 olarak adlandırılan X-ışını çiftli sistemi, bir karadelik ve onun eşlikçisi bir yıldızdan oluşuyor. Karadeliğin eksen eğikliği, yörüngesel ekseniyle kıyaslandığında 40 derecelik bir fark var, bu da karadeliğin neredeyse yanlamasına döndüğünü gösteriyor. Science isimli akademik dergide yayımlanan çalışma, karadelik dinamiğini ver oluşumunu anlatan modellere meydan okuyor.
Gökbilimciler daha önce küçük açı ölçmüşlerdi
“40 dereceden daha büyük bir fark tümüyle beklenmedik bir durumdu. Biliminsanları her zaman bu tür eksen eğikliği farklının çok çok küçük olduğunu varsayarak modeller geliştirirdi.” diyen Berdyungina, yeni buluşun gökbilimcilerin modelerine yeni ufuklar getireceğini belirtiyor.
Kutuplaşma(Polarizasyon), karadelikleri anlamada yeni patikalar açabilir
Ekip, çalışmalarında gökbilimsel kutupölçer(polarimetre) DIPol-UF cihazını kullandılar. Teleskoba ulaşan görünür ışığın geliş açısını ölçen cihaz, Leibniz Güneş Bilimleri Enstitüsü ile Finlandiya’daki Turku Üniversitesi tarafından üretildi. Şu anda DIPol-UF, İspanya Kanarya Adaları La Palma’da bulunan Nordic Optical Telescope gözlemevinde bulunmakta. “Kutupölçerimiz DIPol-UF, milyonda birkaç birim hassasiyet ve çözünürlükte ölçüm alabilmekte. Bu da karadeliklerin yörüngesel durumlarını kutuplaşma üzerinden inceleme olanağı sağlayarak fizikçilerin özellikle karadeliklerin nasıl oluştuklarını anlamada yeni patikalar açabilir.
Gökbilimciler Radyo ve X-ışınında cismi gözlemledi
Karadelikler ve nötron yıldızları, çok yüksek kütleli yıldızların içe çöküşü gibi kozmik felaket olarak nitelendirilebilecek bir olay sonucu ortaya çıkan cisimlerdir. Gökbilimciler çoğunlukla karadeliğin, kütleçekimsel merkez etrafındaki bir yörüngede turlayan eşlikçi yıldızdan çektiği maddeleri araştırmaktalar. Bu “düşen” kütleli malzemenin yıldız ışığı altında aydınlanmış halleri görünür dalga boyunda ve X-ışınlarında görünmekte. Karadelik tarafından yaratılan madde fışkırmaları(jetler;jets) da radyo ve X-ışınları aracılığıyla görünmekte. Tüm bu gözlemler birleştirildiğinde gökbilimciler karadeliğin dönüş eksenini net bir şekilde belirleyebilmekteler.
Svetlana Berdyugina’ya ek olarak bu araştırma projesi Turku Üniversitesi, Rusya Uzay Araştırmaları Enstitüsü, İsveç Stockholm Üniversitesi, Birleşik Krallık Liverpool John Moores Üniversitesi, Hollanda Radbound Üniversitesi, Hollanda Uzay Araştırmaları Enstitüsü, Amerika Birleşik Devletleri Denver Üniversitesi ve İspanya La Laguna Üniversitesi’nden araştırmacılar bulundurmakta.
Kaynak: eurakalert
İlgili çalışmanın yayını: Poutanen, J., Veledina, A., Berdyugin, A. V., Berdyugina, S. V., Jermak, H., Jonker, P. G., Kajava, J. J. E., Kosenkov, I.A., Kravtsov, V., Piirola, V., Shrestha, M., Torres, M. A. P., Tsygankov, S. S. (2022): Black hole spin–orbit misalignment in the x-ray binary. In: Science. DOI: 10.1126/science.abl4679
