Yeni bir çalışmaya göre, bebeğin annesinin pelvisine sığmadığı örnekler gibi zorlu doğumlara yardımcı olan sezaryen ameliyatları, insan evrimini etkiliyor. Bu sav ne anlama geliyor?
Neler söyleniyor?
Kimi bebekler, annelerinin pelvisine sığmayacak kadar büyük oluyor ve doğum esnasında ölebiliyorlar, hatta bazı doğumlarda annelerinin de ölümüne yol açıyorlar. Bu durumun, “gebelikle ilgili bir açmaz”dan dolayı meydana geliyor olma ihtimali elbette var. Ayrıca, kadınların pelvislerini dar tutmaya yönelik evrimsel baskılar olmasına rağmen (dik yürümeye yardımcı olması, aynı zamanda prematüre doğumları azaltması gibi nedenler), daha büyük bebeklerin çocuklukta hayatta kalmaları kuvvetle muhtemel. İnsan anatomisinin çoğu özelliğinde olduğu gibi, doğumda bebeğin büyüklüğü ve pelvisin genişliği de oldukça değişkendir; popülasyon içinde çan eğrisini takip eden bir dağılımdadır. Aynısı, bir bebeğin “formunun” pelvise sığma kolaylığı için de geçerlidir. Bebeğin formunu, olabildiğince sıkı olmaya zorlayan evrimsel baskılarla beraber, bebekler arasında, çan eğrisinin eteklerinde yer alan, bir yerden iterek veya sıkıştırılarak geçirilemeyen bebekler her zaman olacaktır. Sezaryen doğum sayesinde, böyle bebekler daha fazla hayatta kalacaklar. Dolayısıyla, bu durumdaki bebeklerin sayısının artıyor olması gerekmektedir. Viyana Üniversitesi’nden Philipp Mitteroecker’a göre, sezaryen prosedürü tanındığından bu yana, bu tür bebeklerin oranı yüzde 20’ye kadar yükselmiştir.
Evrim nasıl bu kadar hızlı gerçekleşir; bin yıl geçmesi gerekmez miydi?
Gerekmez. Eğer çevresel değişiklikler yeterince zorlayıcıysa, evrim tek bir kuşak içerisinde de meydana gelebilmektedir. Örneğin, bir ada üzerindeki tüm hayvan türlerinden birini silip süpüren ve arkasında yalnızca doğal olarak bağışıklık sahibi olanları bırakan bir salgın hastalık düşünün. Bu evrim yalnızca bir nesilde gerçekleşmektedir. Sezaryen doğum konusunda da, 1950’li yıllarda yaygınlaşmasından bu yana, iki veya üç insan kuşağı geçmiştir.
Bunun meydana geldiğini nasıl biliyoruz?
Mitteroecker’ın ekibi, bu savı kanıtlayan herhangi bir kanıtı henüz üretmemişlerdir. Kendi modelleri içerisindeki, tıkanmış doğumların oranına yönelik gözlemlenen rakamlara dayanan bu çalışma, teorik bir çalışmadır. Yine de, ekibin yüzde 20 oranındaki artış tahmini çok küçük bir sayıdır; tıkanmış doğum oranını, sezaryen öncesi oran için ihtiyatlı bir tahmin olan yüzde 3’ten, bugün yüzde 3,6’ya kadar çıkabilmiştir.
Sezaryen doğumların oranı, bundan daha fazla arttırılamaz mı?
Elbette arttırılabilir, bugün halihazırda İngiltere’de sezaryen doğum oranı yüzde 25 civarındadır. Dolayısıyla evrim bir etkiye sahipse dahi, sezaryen oranını arttıran diğer faktörlerden ayırt edilmesi zor olacaktır.
Hangi diğer faktörler?
Bu kime sorduğunuza göre değişir. Doğal doğumu destekleyenler, doktorların doğum sürecini tıbbileştirmek konusunda ısrarcı olmasını neden gösterecektir. Diğer bir taraftan doktorlar bu oranların arttığını, çünkü kadınların ilerleyen yaşlarda, vücut dokuları daha az esnekken çocuk sahibi olmaya başladıklarını söyleyecektir. Ayrıca artık anneler daha şişmandır ve diyabet gibi, tüm doğumları daha da zorlaştıran sağlık durumlarına daha eğilimlidirler. Bunun yanı sıra toplum olarak, bizler herhangi bir düzeyde risk almayı kabul etmeye de daha az gönüllüyüz.
Kadınlar artık “ıkınmak” için fazla mı kırılgan?
Aslında, bazı doktorlar, yüzde 95 oranında üreme organlarında bir yırtık veya kesik, yüzde 5’den fazla bir oranda da ilk doğum sırasında oluşabilecek anüs yırtığı riski taşıyan vajinal doğumlardan kaçınmak için, makul sayılabilecek tıbbi vakaları tartışmaktadır. İngiltere’de, enfeksiyon ve kan kaybı gibi ameliyat riskleri açıklandığı takdirde, kadınların medikal nedenler olmaksızın sezaryen doğumu tercih etmeye izin verecekleri farz edilmektedir. Bunun yanı sıra, sezaryen doğumda, bebeklerin annelerinin vajinalarından bazı iyi bakterileri alamadığı yönünde bir endişe vardır, dolayısıyla bazı kadınlar, bebeklerinin yüzünü vajinal sıvılarıyla temizlemektedir; ki bunun iyi bir fikir olup olmadığı hâlâ bilinmemektedir.
Evrim sezaryeni gerçekten etkiliyorsa, bunu nasıl bilebiliriz?
Bilemeyeceğiz. Fakat Mitteroecker, bu fikrin, sezaryen doğumların “doğru” seviyesi hakkındaki tartışmalarda göz önünde bulundurulması gerektiğini belirtmektedir, çünkü varsayımların birçoğu, tıkanmış doğum sayılarının sabit olduğu yönündedir. Ayrıca bu fikri, kadınlara “doğuma güven” çağrısında bulunan doğum öncesi destekçiler de akılda tutmak isteyebilir.
Çeviren: Günseli Koç
İstanbul Bilgi Üniv. Psikoloji Bölümü
Kaynak: Clare Wilson, “Are caesareans really making us evolve to have bigger babies?”, https://www.newscientist.com/article/2115103-are-caesareans-really-making-us-evolve-to-have-bigger-babies/
