56 yıl önce bugün tarihin ilk uzay yürüyüşü kozmonot Alexei Leonov tarafından gerçekleştirildi. Peki, uzay yürüyüşü nedir? Uzay yürüyüşüne neden gidilir? Hangi materyaller kullanılır? Astronotlar uzay yürüyüşü sırasında nasıl güvende kalır? 4 başlıkta uzay yürüyüşü…
1) Uzay yürüyüşü nedir?
Uzay görevindeki bir insan, uzay aracından dışarı çıktığında buna uzay yürüyüşü denir. Uzay yürüyüşü EVA (extravehicular activity/ araç dışı aktivite) olarak da adlandırılır. Uzay yürüyüşüne çıkan ilk insan Alexei Leonov oldu, 56 yıl önce bugün, 18 Mart 1965 günü ilk uzay yürüyüşünü gerçekleştirdi. Leonov’un uzay yürüyüşü 10 dakika sürdü.
Uzay yürüyüşü yapan ilk Amerikalı Ed White oldu. White, uzay yürüyüşünü 3 Haziran 1965 günü gerçekleştirdi. White’ın uzay yürüyüşü ise 23 dakika sürdü. Günümüzde astronotlar, Uluslararası Uzay İstasyonu’nun dışında uzay yürüyüşüne çıkabiliyorlar. Bu uzay yürüyüşleri görev süresine bağlı olarak genellikle beş ila sekiz saat sürmektedir. Uzay yürüyüşü konusundaki dünya rekoru kozmonot Anatoly Solovyev’e aittir. Solovyev 16 kez uzay yürüyüşü gerçekleştirmiştir. Bu uzayda geçirilen 82 saatten fazlası demektir, neredeyse üç buçuk gün!
2) Astronotlar uzay yürüyüşüne neden gider?
Astronotların uzay yürüyüşüne çıkmalarının pek çok nedeni vardır. Uzay yürüyüşlerine olanak sağlayan teknolojiler astronotlar uzaydayken uzay aracından dışı çıkıp çeşitli incelemeler yapabilmelerine yardımcı oluyor. Astronotlar uzay yürüyüşü sırasında çeşitli deneyler de yapabilir. Deney mekanizmasını uzay aracının dışına yerleştirip gözlem yapabilirler. Uzay yürüyüşleri yeni ekipmanların test edilmesinde de olanak tanır. Astronotlar uzay yürüyüşü ile uyduları veya uzay araçlarını onarabilirler.
3) Uzay yürüyüşü için hangi materyaller gerekli?
Öncelikle astronotlar uzay yürüyüşü sırasında kendilerini güvende tutabilmek için uzay giysilerini giyer. Giysilerde astronotların ihtiyaç duyduğu oranda oksijen ve su bulunur.
Astronotlar uzay yürüyüşünden birkaç saat önce uzay kıyafetlerini giyerler. Giysilerdeki basınç, giysinin oksijenle dolu olduğunu göstermektedir. Böylece uzay yürüyüşüne çıkan astronot, sağlığını etkileme ihtimali olan bir durumu ortadan kaldırmış olur. Astronotlar uzay giysilerini giydikten sonra birkaç saat boyunca saf oksijen solurlar. Astronotlar sadece oksijen soluyarak vücutlarındaki tüm nitrojeni yok ederler. Eğer nitrojen yok olmazsa, uzay yürüyüşü sırasında kan dolaşımında hava kabarcıkları oluşabilir. Hava kabarcıkları nedeniyle astronotlar omuzlarında, dirseklerinde, bileklerinde ve dizlerinde keskin bir acı, ağrı hissedebilir.
Astronotlar, uzay yürüyüşü için uzay gemilerinden çıkarken “hava kilidi” adı verilen özel bir kapıdan geçer. Hava kilidinin iki kapısı bulunmaktadır. Hava kilidi, hava geçirmez olduğu için astronotlar araç içindeyken sıkıntı yaşamaz. Ancak dışarı çıkacakları zaman öncelikle hava kilidinin ilk kapısından çıkıp kapıyı arkalarından sıkıca kilitlerler, ardından ikinci kapıyı açıp dışarı çıkarlar. Böylece uzay aracı ve diğer astronotlar tehlike atılmamış olur. Uzay yürüyüşünün ardından astronotlar hava kilidini kullanarak araca giriş yapar.
4) Astronotlar uzay yürüyüşü sırasında nasıl güvende kalır?
Uzay yürüyüşü sırasında astronotlar, uzay gemilerinden uzaklaşmamak ve gemiye geri dönebilmek için güvenlik iplerini kullanır. Bu iplerin bir ucu astronotun giysisine, diğer ucu uzay aracına bağlıdır. Ayrıca astronotlar uzay yürüyüşü sırasında kullanacakları diğer materyalleri de uzay kıyafetlerine bağlar. Böylece söz konusu materyaller astronottan bağımsız bir şekilde hareket etmez.
Ayrıca astronotlar SAFER adı verilen bir mekanizmayı da kullanır. SAFER bir sırt çantasına benzer ve astronotun uzayda hareket etmesine izin veren küçük jet iticiler içerir. SAFER, astronotun uzay aracına dönmesine de yardım eder.
Kaynaklar:
1) https://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/nasa-knows/what-is-a-spacewalk-k4.html
2) https://www.nasa.gov/audience/forstudents/k-4/stories/spacewalk-gallery.html
Leonov’un uzay yürüyüşünün üzerinden 56 yıl geçti: Fotoğraflarla tarihin ilk uzay yürüyüşü
