David A. Weintraub’a 2011 yılında Amerikan Yayıncılar Birliği Kozmoloji ve Astronomi Ödülü’nü kazandıran Evren Kaç Yaşında? 2015’in son günlerinde Alfa Yayınları bilim dizisinden Ulaş Apak çevirisiyle çıktı.
Kitapların -özelllikle bilim ve bilim tarihi kitaplarının- isimleri, bende her zaman kitap hakkında hızlı bir önyargı oluştur. “Evren Kaç Yaşında?” adını gördüğümde de kafamda yine hızlı bir yargı oluştu ve kitabı isteksizce okumaya başladım. Ancak kitabın derinliğini ve gökbilim tarihini son derece titiz şekilde ele alışını gördükçe, sahip olduğum önyargının ne denli yanlış olduğunu anlamış oldum. Bu kitap astronomi tarihini, matematiğin karmaşık diline hâkim olmayan üniversite öğrencileri için, seçmeli ders olarak okutulabilecek düzeyde geniş bir perspektiften ele alıyor. Bunu yaparken de hikâyeyi durdurup gerekli fiziksel bilgileri sunan kısa açıklamaları ihmal etmiyor. Örneğin göktaşlarının yaşını belirlemek için kullanılan yöntemlerden hızlıca bahsetmek yerine, duraksayıp okuyucuya nefes aldırıyor ve radyoaktiviteye dair anlaşılır bilgileri sunuyor.
Bilimciler evrenin yaklaşık 13,7 milyar yaşında olduğu konusunda hemfikirler. Öyleyse bu sayıya nasıl ulaşıldı? Evrenin yaşının belirlenmesi sadece 20. ve 21. yüzyıl bilimsel keşiflerinin bir başarısı değil; gökyüzüne ilk bakıldığı anda ortaya çıkmış ve günümüze kadar sürmekte olan tarihsel bir birikimin sonucudur. Bu yaşı bulmak bir açıdan bakıldığında temelde sınırlama probleminden ibarettir: Evrenin içerisindeki her şey mantıken evrenden yaşlı olamaz, yani en yakınımızdaki şeylerin yaşlarını ölçerek evrenin yaşına bir alt sınır getirebiliriz. Beri yandan modern astrofizik tekniklerini kullanarak da evrende bulunması gereken, fakat bulunmayan şeyler üzerinden bir üst sınır koyabiliriz. Şöyle ki, gerçekleşmesi kaçınılmaz bir fiziksel süreci gözlemleyemiyorsak, tek çıkar yolumuz o sürecin gerçekleşeceği kadar zaman geçmediğini savlamaktır. Böylece sağdan ve soldan sıkıştırmalar yaparak evrenin yaşının tam olarak hangi aralıkta olduğu saptanabilir.
David A. Weintraub ilk olarak “Dünya evrenden yaşlı olamaz” diyerek işe koyuluyor ve Dünya’nın yaşının bulunuş öyküsünü anlatmaya başlıyor. Mitolojik metinlerin aksine Dünya’nın yaşının belirlenmesi bir radyoaktivite problemidir. Prensipte Dünya’daki en yaşlı taşı alıp radyoaktif yöntemlerle yaşını ölçersek Dünya’nın da yaşını bulabiliriz (En azından bir alt sınır getirdiğimizi söyleyebiliriz).
Dünya’nın yaşını bularak evrenin yaşına ilk alt sınırı getirdikten sonra, gözünü Güneş Sistemi’ne diken Weintraub, bu hikâyeyi anlatarak yoluna devam ediyor. Daha da da uzaklaşarak yıldızların yaşlarının, galaksimizin yaşının, diğer galaksilerin yaşlarının nasıl hesaplandığına dair geniş ve anlaşılır bilgiler verip, evrenin yaşı için getirdiği alt ve üst sınırı sürekli zorluyor.
Beyaz cüceler için soğuma sürelerinden evrenin yaşının 11-13 milyardan büyük olduğu ortaya çıkıyor. Öte yandan, aşırı soğuk ve sönük beyaz cücelerin yokluğu da evrenin yaşı için 15 milyar yıllık bir üst sınır koyuyor. Bunun dışında küresel yıldız kümelerinin dönüş noktalarından ve evrenin genişleme hızından yola çıkılarak evren için yeniden yaş tayinleri yapılıyor ve hesaplanan tüm sayılar, evrenin 13,5-14 milyar yıl arasında bir yaşta olduğuna işaret ediyor.
Sonlara doğru ise modern kozmolojinin en temel dayanaklarından biri olan kozmik mikrodalga fon ışınımına geniş çerçevede değinen yazar, bu ışınımın bulunuş öyküsünü, neden bu denli önemli olduğunu, nasıl yorumlanması gerektiğini, evrenin yaşı ve evrendeki madde dağılımıyla ne gibi ilişkileri olduğunu okura ustaca aktarıyor.
Yaklaşık 350 sayfa olan bir kitapta bu kadar fazla bilginin güzel bir kurguyla sunulması, Evren Kaç Yaşında’yı sıradan popüler bilim kitaplarından bir adım öteye taşıyıp küçük bir evren rehberi haline getiriyor. Yıldızların evriminden süpernova patlamalarına, karanlık maddeden karanlık enerjiye kadar geniş yelpazedeki bilgileri, zekice kurgulanmış benzetmelerle okuyucuya aktaran bu kitap, fizik ve astronomiye meraklı okuyucuları doyuracak derecede dolu ve keyifli.
– Evren Kaç Yaşında?, David A. Weintraub, 2010, İng. Çev. Ulaş Apak, Alfa Yayınları, 2015, 365 s.
