Lübnan’ın başkenti Beyrut salı akşamı, en az 78 insanın hayatını kaybettiği ve binlercesinin de yaralandığı bir patlama ile sarsıldı.
Lübnan Başbakanı Hassan Diab, patlamaya şehrin kargo limanı yakınlarında depolanan 2750 tonluk amonyum nitratın sebep olduğunu söyledi. Video görüntülerinde ise patlamadan hemen önce limanın yakınlarında alevler olduğu görülüyor.
Amonyum nitratın kimyasal formülü NH₄NO₃’tür. Küçük, geçirgen yüzeyli peletler (topak) veya maden cevherleri olarak üretilen amonyum nitrat, dünyada en yaygın olarak kullanılan suni gübrelerden biridir. Buna ek olarak petrol ile karıştırılarak maden sahalarında patlayıcı olarak kullanılan karışımların çoğu için ana bileşendir.
Endüstriyel amonyum nitrat faciasının gerçekleşmesi için birçok şeyin yanlış gitmesi gerekiyor. Trajik bir şekilde Beyrut’ta gerçekleşen patlamanın tam olarak endüstriyel bir facia olduğu söylenebilir.
Patlamaya ne sebep olmuştu?
Amonyum nitrat kendi kendine yanmaz. Bunun yerine diğer maddelerin yanmasını hızlandırabilen bir oksijen kaynağı işlevi görür. Bir ortamda yanmanın gerçekleşmesi için oksijen mutlaka mevcut olmalıdır.
Amonyum nitrat, etrafımızdaki havadan çok daha yoğunlaştırılmış bir oksijen kaynağı sağlar. Bu sebeple petrol ve diğer yakıtlarla karıştırıldığında etkili bir maden patlayıcısı olmaktadır. Ayrıca yeterince yüksek sıcaklıklarda kendi kendine ve şiddetli bir biçimde parçalarına ayrışabilir. Bu ayrışma işlemi sonucunda nitrojen oksit ve su buharı içeren gazlar açığa çıkar. Patlamaya neden olan şey ise bu gazların hızlı salınımıdır.
Amonyum nitrat ayrışması, kimyasal maddenin depolandığı yerde bir patlama meydana gelirse veya depo yakınlarında yangın çıkarsa tetiklenebilir. Nitekim Çin’in doğusunda yanıcı kimyasallar ve amonyum nitratın birlikte depolandığı bir kimyasal fabrikasında 173 kişinin hayatını kaybetmesine sebep olan 2015 Tianjin patlamasını depo yakınlarında çıkan yangın tetiklemişti.
Beyrut’taki patlamaya neyin sebep olduğunu tam olarak bilmesek de olayın görüntüleri, patlamanın hemen öncesinde kentin liman bölgesinde gerçekleştiği görülen yangının patlamayı tetiklemiş olabileceğine işaret ediyor.
Bölge sakinlerinin sağlığı risk altında
Beyrut’ta 2700 tonluk amonyum nitratın uygun güvenlik önlemleri alınmaksınız altı yıl boyunca bir depoda muhafaza edildiği kaydedildi. Bu trajik koşul, yıkıcı bir patlamayla sonuçlanan sıradan bir endüstriyel yangının gerçekleşmesinde kesinlikle etkili olmuştur.
Bir amonyum nitrat patlamasında oldukça fazla miktarda nitrojen oksit açığa çıkar. Nitrojen oksit (NO₂) kırmızı ve kötü kokulu bir gazdır. Beyrut’tan alınan görüntüler, patlama sonrası oluşan gaz bulutunda belirgin bir kırmızımsı renk olduğunu gösteriyor. Nitrojen oksitler kentsel hava kirliliğinde yaygın olarak bulunur ve solunum sistemini tahriş edebilir. Bu gazların havada yüksek seviyelerde bulunması özellikle solunum rahatsızlığı olan kişiler için endişe vericidir.
Beyrut’taki dumanlar, bölgesel hava koşullarına bağlı olarak birkaç gün sürebilecek şekilde doğal olarak yok olana dek burada yaşayan halkın sağlığı için risk oluşturacaktır.
Önemli bir hatırlatma
Avustralya’da çoğunlukla madencilikte kullanılmak üzere büyük miktarlarda amonyum nitrat üretilip ithal ediliyor. Amonyum nitrat, amonyak gazının, kendisi de amonyaktan yapılan sıvı nitrik asit ile birleştirilmesiyle elde edilir ve tehlikeli bir madde olarak sınıflandırılır.
Avustralya’da onlarca yıldır büyük bir olay yaşanmadan amonyum nitrat üretiliyor ve depolanarak kullanılıyor. Beyrut’ta gerçekleşen patlama, olası tehlikelere karşı önlem almanın ne kadar önemli olduğunu bizlere bir kere daha gösteriyor.
Kaynak: https://phys.org/news/2020-08-ammonium-nitrate-chemical-beirut.html
