Bu yazıyı okuyabilmeniz ve cümlelere gerekli dikkati verip doğru algılayabilmeniz için çevrenizdeki diğer konuşmalara, radyo sesine ya da rahatsız edici diğer seslere olan dikkatinizi en aza indirgemeniz gerekmektedir. Fakat duyacağınız ses bir yangın alarmı olursa, dikkatiniz ister istemez bu sesin ne olduğunu ve nasıl bir tepki vermeniz gerektiğini belirlemek üzere bu yazıyı okumayı bırakmanızı sağlayacaktır.
Vanderbilt Üniversitesi araştırmacılarının yaptığı ve 7 Mart 2010’da Nature Neuroscience dergisinde yayımlanan çalışmada, beynin bu tarz ilgi davranışlarını nasıl koordine ettiği ve sürpriz ya da benzeri ilgi çekici durumlarda, beynin dikkat ya da ilgi davranışını geçici olarak nasıl bloke ettiği ortaya çıkarılmıştır.
Aslında yukarıdaki basit örnek, okuma ilgisinin yangın alarmı tarafından dağıtılması, ilginin temel bir yönünü göstermektedir: Beyin dışarıdan gelen uyaranlara karşı iki tip ilgi uyarısı oluşturmaktadır. Birincisi amaca yönelik ilgi, ikincisi ise uyaran teşvikli ilgidir. Beyin bu iki tip ilgi uyarısı ile aynı anda uyarıldığında bu uyaranlardan hangisine cevap vermesi gerektiğini koordine ederek tutarlı ya da uygun bir davranışın ortaya çıkmasını sağlamaktadır. Araştırmacılardan Prof. Rene Marois’e göre beyinde bu iki tip ilgi uyarısının koordinasyonundan sorumlu bölgeler olmalıdır.
Araştırmacılar ayrıca ilginin, sürpriz gibi beklenmeyen bir olay ile bozulması karşısında beyinde ne gibi değişiklikler olduğunu ve bunun diğer ilgi tepkilerine olan tepkilerini araştırmışlardır.
Beyinde ilgi ile ilgili olarak fonksiyon gösteren bölgelerin bulunması için tasarlanan deneyde, işlevsel manyetik rezonans görüntüleme sistemi (fMRI) ile beyinleri monitorize edilen bireylerden, önlerindeki ekranda akıp giden karmaşık harf akışında “X” harflerini bulmaları istendi ve bu akış sırasında ekranda şaşırmalarını sağlamak amacı ile bir insan sureti (sürpriz olarak) gösterildi. Sürpriz, gösterildikten sonra kısa bir süre için, bireylerin akış sırasındaki “X” harflerini kaçırmalarına neden olmuştur. Sürpriz gösterilmeyen bireylerde ise bu kaçırma yaşanmamıştır.
fMRI kullanılarak yapılan monitorizasyon işlemleri sonucunda, lateral ön korteksdeki alt-frontal bağlantı olarak adlandırılan bölgenin hem “X” arama işi süresince hem de sürprize reaksiyon gösterme sürecinde aktif olduğu gösterilmiştir.
Sürpriz ile ortaya çıkan şaşırma durumunda beynin, kalp atışını hızlandırmak sinir sistemini daha aktif hale getirmek ve de çevrede oluşan olaya daha fazla ilgi göstermek tepkilerini verdiği bilinmektedir. Marois bu çalışmanın sonucunda “İlginin karanlık yüzünü ya da negatif etkisini göstermiş olduk, böylece ilgi uyarısının, bir sürpriz ya da şaşırma durumunda kısa bir süre için kapatıldığını ispatladık” dedi.
Ortaya çıkan durum, beynin aynı anda birden fazla olaya aynı derecede ilgi gösteremeyeceğini ve baskın ilginin diğer ilgiye olan tepkiyi kısa bir süre için ortadan kaldıracağını ve bunun beynin işlem kapasitesini artırmak için kullandığı bir mekanizma olduğunu göstermektedir. Alt-frontal bağlantının ilgi tepkisindeki işlevselliğinin, ilgi kaybı ya da azalması ile ortaya çıkan birçok hastalık ya da anormallik durumunda hastalığın anlaşılmasına ya da tedavi sürecine katkıda bulunması beklenmektedir.
KAYNAKLAR
1) http://www.sciencedaily.com/releases/2010/03/100311091615.htm
2) Christopher LA et al, 2010, A central role for the lateral prefrontal cortex in goal directed and stimulus driven attention. Nature Neurosciences, 7 March 2010, doi:10.1038/nn.2509
