Yoldan geçerken birinin bir şeyini düşürdüğünü görürsek alıp onu sahibine veririz. Ya da arkamızdan gelen için kapıyı tutarız. Yakın zamana kadar bu gibi nezaket davranışlarında insanın biricik olduğu düşünülürken, son zamanlarda yapılan bir araştırma bu tip hareketlerin sadece türümüze özel olmadığını gösterdi.
Kongo Havzası’nın meşhur arkadaş canlısı bonobolar, Duke Üniversitesi Evrimsel Antropoloji Bölümü’nde postdoktora çalışmasını yapan Jingzhi Tan’a göre yabancılara yardım edebilmek için epey zahmete girebiliyor.
Bir önceki çalışmada Tan ve yine evrimsel antropolog Brian Hare, bonoboların yiyeceklerini yabancılarla paylaştığını gözlemlemişti. Yeni çalışmalarında ise ekip, bu nezaketin nereye kadar gittiğini anlamaya çalıştı. Araştırmacılar, Kongo Demokratik Cumhuriyeti’nde yer alan Lola ya Bonobo Sığınağı’ndaki vahşi doğan bonobolarla çalıştılar.
Tek bir deneyde bonoboların hemen bir karşılığı olmasa da yiyeceklerini yabancılarla paylaşabildiğini gördüler. 16 bonobo birer birer birbirinden çitle ayrılmış iki komşu odaya bırakıldı. Araştırmacılar boş odanın tavanına, görülebilecek ancak ulaşılamayacak şekilde iple bağlanmış bir miktar elma astılar.
Bonobolar meyveye veya ipe ulaşamayacaklardı. Ancak çite tırmanıp ipi tutan tahta raptiyeye ulaşır ve onu çıkarırlarsa tavanda asılı olan meyve hevengini düşürebileceklerdi ki, bu da diğer odadan o anda giren herhangi bir bonobonun olabilecekti. Bonobolar bu düşürmeyi 4 ve daha fazla olmak üzere, oda boşken değil de odada tanımadıkları bir bonobo varken yaptılar.
Dahası, bonobolar bunu bir talep olmaksızın sundular. Araştırmacılar daha sonra talepte bulunabilecek bonoboların rahatlıkla beden dillerini kullanabilecekleri şekilde odanın genişliğini değiştirdiler. Böylece meyve demetini düşüren bonobo bu talebi rahatlıkla görebilecekti. Sonuçta yardım istensin ya da istenmesin, aynı sıklıkta yiyeceğin verildiği gözlemlendi.
Araştırmacılar aynı zamanda bonoboların bu dürtü hissinin, tamamen bilinç kontrolü altında yapılmadığını da belirlediler. Bir diğer deneyde 21 bonoboya kısa video serisi izletildi. Bazı videolarda tamamen kendi grup üyelerine benzeyen esneyen veya çok da anlamlı olmayan ifadeler yapmakta olan bir dizi şempanze vardı. Diğer videoda ise U.S Columbus Hayvanat Bahçesi’nde yaşayan tamamen farklı, ancak aynı hareketleri sergileyen bir grup şempanze bulunmaktaydı.
Tıpkı esneyen birini gören insanın esnemesi gibi, esneme davranışı bonobolar arasında da bulaşıcıydı. Daha önceki çalışmalarda da gösterildiği gibi bu fenomen, empatinin temel şekli olan “duygusal bulaşıcılık” ile bağlantılıydı. Bir kişinin duygu durumu, etrafındakilerde de aynı duyguyu tetikliyordu.
Araştırmacılar, grup üyelerinde olduğu kadar, yabancıların esnemesinin de aynı ölçüde bulaşıcı olduğunu gösterdi. Yabancılara karşı hoş davranışlar göstermek, olasılıkla evrimsel süreçte “yapılan yatırımın karşılığını alabilme” dürtüsüyle fayda sağlayarak gelişmiş olabilir.
Dişi bonobolar erişkinliğe geldiklerinde, kendi gruplarından ayrılıp, daha önce tanımadıkları bir başka gruba katılırlar. Böylelikle hiçbir iletişim kurmadıkları yeni bireylerle bağ kurmak durumunda kalırlar. Belki de tıpkı insanlarda olduğu gibi, onlar da iyi bir “ilk izlenim” yaratmak istiyor olabilirler.
Tan’a göre tüm ilişkiler iki yabancı arasında başlar. Tan, “Bir yabancıyla tanışırsın, ancak onunla tekrar karşılaşacak olabilirsin. Bu da senin gelecekteki arkadaşlarını veya dostlarını belirler. Senin için ilerde önemli olabilecek birine hoş davranmak isteyebilirsin” diyor.
