Beyin Fırtınası
David J. Linden, Çev. Barış Gönülşen, Kolektif Kitap, 2023, 352 s.
Sinirbilimci David J. Linden öncü beyin araştırmacılarıyla muhabbet edip birlikte çakırkeyif olduktan sonra her birine aynı soruyu sorar: “Beynin işleyişi konusunda dünyaya açıklamayı en çok istediğin fikir hangisi?” Verdikleri yanıtlar sonunda insan zihni ve onun olanakları hakkındaki bilgileri genişletmeyi amaçlayan ve popüler bilim denemelerinden oluşan bu eser meydana gelir. Uzmanlık alanları arasında insan davranışı, moleküler genetik, evrimsel biyoloji ve karşılaştırmalı anatomi bulunan katılımcılar, kişilikten algıya, öğrenmeye, güzelliğe, sevgiye ve sekse kadar birçok büyüleyici konuyu ele alır.Yaptıkları son deneylerin ayrıntılarına girmez, söyleyeceklerini terimlerle boğmazlar ve gayet net, aydınlatıcı, çoğu zaman da hiç beklenmedik ve sezgiye aykırı yanıtlar verirler. Nihayetinde de bireysel deneyimlerin beynimizin yapısını nasıl dramatik bir şekilde değiştirebildiğini gösterirler. Profesör Linden ve arkadaşları hem bilim meraklılarının hem de profesyonellerin erişilebilir ve keyifli bulacağı ve aydınlatıcı bir derleme ile insan zihninin yapısına ve sinirbilimin son teknoloji dünyasına yeni bir pencere açmayı hedefliyor.
Yeni Bilimsel Tin
Gaston Bachelard, Çev. Alp Tümertekin, Minotor Kitap, 2023, 152 s.
Yeni Bilimsel Tin, Gaston Bachelard’ın Bachelard olmaya başladığı, kendi kıvamını bulduğu kitaptır. Nasıl Kepler ve özellikle Galileo’nun geliştirdiği yeni epistemoloji, filozofunu Descartes’ta bulmuşsa, geometride Lobaçevski ve fizikte Einstein’la başlayan değişmenin epistemolojisini de Bachelard, bu kitabından itibaren teorileştirmiş, söz konusu gelişmelerden bilim felsefesi açısından önemli sonuçlar çıkarmıştır. Vardığı nokta ise modern bilimin artık Descartesçı epistemolojiyi geride bıraktığı, aştığı saptamasıdır. İşte bu noktadan sonra, Bachelard’ın velut epistemolojik üretimi geleneksel felsefenin rasyonalizm ve ampirizm, gerçekçilik ve uzlaşımcılık gibi ikiliklerini bir sentez içinde aşmaya yönelir. Yeni Bilimsel Tin, Bachelard’ın kendine özgü rasyonalizminin, tarihsel kopuş teorisi ve epistemolojik pedagojisinin nüve halinde ortaya çıktığı yapıtıdır. Filozofu anlamak için ilk önce ve en dikkatle okunması gereken eserinin bu olduğu söylenebilir.
Osmanlı’da Eğlence: İstanbul’un Sosyal ve Kültürel Hayatından Manzaralar
Özgür Çilli, İletişim Yayınları, 2023, 408 s.
Osmanlı’da Eğlence, tüm dinî, etnik, sosyal statü çeşitliliği içinde İstanbul toplumunun kültürel beslenme kanallarını, eğlence dünyasını okura canlı biçimde sunmayı amaçlıyor. Özgü Çilli, bu araştırmasında, dinî mensubiyetin şekillendirdiği farklı yaşam gelenekleri ile eğlenceler arasındaki ilişkileri, kadınların bu etkinlikler üzerinden sosyal hayata dahil olma imkân ve çabalarını, modernleşme hareketinin eğlence hayatında yarattığı değişimleri, yönetimin ve aydınların bu yeni süreçteki rol ve tutumlarını aktarıyor. Osmanlı döneminde İstanbul’un eğlence hayatını ele alırken, çalışmasının merkezine sosyal ve kültürel etkinlikler içindeki insanı yerleştiriyor. Bir anlamda Karagöz’den ziyade, Karagöz üzerinden Karagöz’e giden seyirciyi anlatıyor. Yazar kitabını şu cümlelerle özetliyor; İnsanların sadece kendi hemcinsleriyle sosyalleşebildiği Osmanlı toplumunda eğlence dönemlerinde bahşedilen geçici özgürlüğü içselleştirememiş bireylerin davranışlarının bir uçtan diğer uca savrulabildiği görülür. Yüzyıllar boyunca geleneksel gösterilerde, bastırılmış her türlü duygunun serbestçe dışavurumuna alışan ve bu gösterileri seyirci olarak izlemeleri konusunda herhangi bir kısıtlamaya maruz kalmayan bireyler, 19. yüzyılın modernleşmiş dünyasına özgü yeni kültürel ortamlarda da önceleri eski alışkanlıklarını muhafaza etmeye çalışmıştır. Ancak bu yeni hayatın adab-ı muaşeret kuralları yavaş yavaş kendilerini dayatmış, eğlence esnasında her şeyin mubah görülmesi olgusu, yerini belli bir görgüye bırakmıştır.”
Dijital Toplum: Kuruluşları ve Sosyal Sermaye
Harun Özalp, Doruk Yayınları, 2023, 152 s.
İletişim teknolojilerindeki dijitalleşme, birey ve toplum yaşamının dinamosu olan iletişim olgusunu zaman ve mekânın zincirlerinden neredeyse tümüyle kurtarmıştır. İletişime dair bu köklü dönüşüm, hayatın her alanında olduğu gibi, kişiler arası ilişkilerle birlikte, toplumsal kurum ve kuruluşların işleyişinde de önemli değişimleri beraberinde getirmiştir. Toplum; birbirinden farklı ve birbirini hiç tanımayan insanların dahi, birbiriyle ilişki kurabildiği ve “bütünlük” duygusuyla bir arada yaşayabildiği bir yapıyı ifade etmektedir. Bu bütünlük duygusunun oluşumu ise güven, benimsenmiş ortak değer ve normlar, asgari bir memnuniyet, işbirliği ve aidiyet hissi gibi çeşitli unsurların tezahürü ile mümkündür. Bireysel ve toplumsal düzeydeki sosyal sermaye için de bir gösterge niteliği taşıyan bu unsurlar; daha önceleri din, töre, gelenek gibi olgular çerçevesinde tezahür etmekteydi. Söz konusu olguların işlevinin azaldığı günümüzde ise toplumsal bağlar ve sağladığı aidiyet duygusunun devamlılığı için başka birleştirici faktörlere de gereksinim duyulmaktadır. Bu noktada dijital teknolojilerin de sunduğu olanaklarla güçlenen ve etki alanı genişleyen sivil toplum kuruluşları, toplum yaşamı açısından kritik oluşumlar haline gelmektedir. Bu bağlamda bu çalışma, toplum yaşamı bakımından sosyal sermaye olgusunu kapsamlı şekilde irdelerken, dijitalleşen toplumdaki yeni nesil sivil toplum kuruluşlarının dijital iletişimin olanaklarıyla birlikte gerçekleştirdiği sosyal sermaye üretimini, Ahbap platformu ve platformun Twitter kullanımı çerçevesinde ele almaktadır.
Amerikalı Prometheus: J. Robert Oppenheimer’ın Başarı ve Acı Dolu Öyküsü
Kai Bird, Martin J. Sherwin, Çev. Uğur Gülsün, İthaki, 2023, 912 s.
Sinemalarda yoğun ilgi ve izlenme başarısı yakalayan Oppenheimer filminin temel aldığı bu kitap, Amerikalı fizikçi J. Robert Oppenheimer’ın kapsamlı bir biyografisini oluşturuyor. Kendi döneminde ve sonrasında da tartışmalara konu olan Atom bombasının mucidi olan Oppenheimer’in bilim alanındaki kariyeri, özel hayatı, Atom bombası yapımına giden süreç ve sonrasında yaşananları ince ayrıntılarıyla ele alan bir kitap. Filme ilham vermesi dışında 2006 yılında Pulitzer ödülü de kazanan bu kitap, Oppenheimer’in hayatını merak edenler ve Atom bombası sürecini öğrenmek isteyenler için kapsamlı bir başvuru kaynağı olabilir.
İtaat Serbest- Nazizmden Bugüne Yönetim
Johann Chapoutot, Çev. Yusuf Mıhçıoğlu, Alfa, 2023, 352 s.
Reinhard Höhn, Nazi Almanyası’nda bir komutan ve III. Reich’ı kuran entelektüellerden biriydi. Almanya’nın mağlubiyetinin ardından birkaç yıl gizlendikten sonra 1950’lerde bir yönetim okulu kurdu. Ülkenin savaş sonrası liderlerinin büyük çoğunluğu, yani 600.000’in üzerinde yönetici –uzaktan eğitim alan 100.000 kişi buna dahil değildir– bu okulda eğitim gördü ve “insan yönetimi”ni, yani başka bir deyişle hiyerarşik iş organizasyonunu öğrendi. Buna göre yönetici, belirlenmiş hedefleri elde etmek için hangi yollara başvurulacağını seçmekte özgürdü, ki III. Reich’ı yeniden silahlandırırken, Slav halklarını aç bırakırken ve Yahudi soykırımını gerçekleştirirken takip ettiği yol buydu. Önde gelen Nazizm uzmanlarından Johann Chapoutot, İtaat Serbest’te “başarı” tanımını sorgularken, günümüz kurumsal yönetim ilkeleri, uygulamaları ile Nazizm arasındaki derin bağlantıları inceliyor.
Değişmeyi İstemek Üzerine
Adam Phillips, Çev. Aydın Çavdar, Ayrıntı, 2023, 144 s.
Adam Phillips bu kitabında, insanın değişimle ilgili eğilimlerini, değişmeyi isterken gerçekte ne yönde değiştiğini, ne ölçüde istediği yönde değişilebileceğini iddia ediyor. Bunu yaparken de şu soruları soruyor: Daima değişiyoruz ve değişme şeklimizi seçmek, hatta tasarlamak istiyoruz. Değişim, siyaset veya terapi yoluyla, din veya spor yoluyla, üretkenlik veya büyüme yoluyla, ilişkiler veya ilişkilerden uzak durma yoluyla, sanat veya bilim yoluyla aranabilir. Değişimin bir arzu nesnesi olduğu aşikârdır, gerçi asıl istenen değişim, tercih edilen yönde gerçekleşecek bir değişimdir. Hayatlarımızın sürekli ileriye doğru giden bir hikâye olmasını istiyoruz. Ancak değişim, belirsiz bir arzu nesnesi olarak büyüleyici olduğu kadar dehşet verici de olabilir. Kendimiz için isteyebileceğimiz değişim türlerini nasıl keşfedeceğiz? Ve eğer mümkünse, bu mevcut değişim biçimlerini diğer insanların bizi ikna etmeye hevesli olduğu değişimlerden nasıl ayırabiliriz?
Einstein ve Sonsuzluk: Evreni Anlamak için Sorgulamak
Alexander Moszkowski, Çev. Ahmet Ceylan, Gece Kitaplığı, 2023, 281 s.
Yazar, Einstein hakkında, olayların olağan akışı içinde daima bilinmez kalacak olan materyali okura erişilebilir kılmaya çalışmış. Einstein`ın çalışmalarının bir açıklaması, kişiliğinin bir şablonu olmadan eksik kalacaktır. Moszkowski, bizi Einstein`la sırf fizikle sınırlı olmayan âlemlerde dolaşmaya davet ediyor. Dünya tarihinin içinde bulunduğumuz kritik aşamada özel bir ilgisi olan birçok konu, aydınlatıcı bir ilgi görüyor. Kitabın İngilizcesinin çıkmasının, büyük bir bilim adamının düşünce dünyasına daha fazla ilgi uyandırması umulmaktadır.
Otoriter Popülizm ve Demokrasi
Der. Sencer Ayata, SDD, 2023, 256 s.
“Otoriter popülist partiler toplumdaki ayrışmaları yumuşatmaya çalışmak bir yana, toplumun karşıt ve çatışan kamplara bölünmesini daha keskinleştirmeye, derinleştirmeye ve daha geniş toplum kesimlerine yaymaya çalışmaktadır.
Otoriter popülist iktidarların neo-liberal politika araçlarını da devreye sokarak kendilerine yakın buldukları kişileri ve kesimleri kollarken diğerlerini kaynaklardan ve fırsat eşitliğinden mahrum etmesi, toplumsal gerilimlerin ve çatışmaların tırmanışa geçmesinin başlıca nedenlerinden birisidir. 21. Yüzyılın ilk çeyreğinin sonuna gelinirken sağ-sol, emek-sermaye, farklı uygarlıklar ve kültürler arasında var olan gerilimler ve çatışmalar kuşkusuz devam etmektedir. Bununla birlikte otoriter popülizm ile demokrasi arasındaki gerilim, siyaset dünyasının en önemli çatışma eksenlerinden birisi haline gelmiştir. Otoriter popülist partiler ve iktidarlar, birbirleriyle fikir, görüş ve deneyim alışverişi yapmanın ötesinde ittifaklar oluşturmakta, hatta müttefiklerini destekleme amacıyla başka ülkelerin iç siyasetine müdahale edebilmektedir. Günümüzde popülistlerle demokrasiyi savunanlar arasındaki çatışma tüm dünyaya yayılmış, otoriter popülizm tüm dünya için barışa ve istikrara yönelik büyük bir tehdit haline gelmiştir.” Bu kitap, Prof. Dr. Fuat Keyman, Prof. Dr. Şule Özsoy Boyunsuz, Prof. Dr. Ersin Kalaycıoğlu, Prof. Dr. İlter Turan, Doç. Dr. Galip Yalman, Doç. Dr. Şebnem Yardımcı Geyikçi, Doç.Dr. Burak Cop, Dr. Hakan Yavuzyılmaz ve Dr. Tuğçe Erçetin’in katkılarıyla bu konulara değinmiştir.
Yapay Zekâ – Disiplinlerarası Yaklaşımlar
Kolektif, Vakıfbank Kütür Yayınları, 2023, 312 s.
Yapay zekâ her geçen gün gelişmekte, insan hayatının her köşesine nüfuz etmektedir. Özellikle akıllı telefonların kullanımı ile birlikte yapay zekâ uygulamaları da yaygınlaşmış, öncesinde yapay zekâ ile hiç tanışmamış sıradan insanların bile yaşamlarında kendine yer bulmuştur. Örneğin, sadece bir kez girdiği reklam duyurusunun içeriğini oluşturan ürün ile ilgili birçok duyuruyu yine isteği dışında peşi sıra almaya başlayınca önceleri “Nereden biliyor?” diye şaşıran insanın bu işlemin ardındaki nedeni merak etmemesi elbette mümkün değildir. Hayatın bu kadar içine girmiş bir teknolojiye duyulan merakın her geçen gün artması, bu farkındalığın artık bireysel olmaktan çıkartılarak topluma mâl etme zamanının geldiğini gösteriyor. İşte bu kitap tam da bu amacı temel alarak hazırlanmış. Kitap ayrıca Endüstri 4.0’ın odak noktası haline gelen yapay zekâyı, uygulama alanlarında görmek ve gerçek dünyada nasıl çalıştığını anlamak isteyenlerle birlikte yapay zekâyı kendi uygulama alanlarına dâhil etmek isteyenlerin de faydalanabilecekleri bir eser. Yapay zekânın ortaya çıkışının, bugüne kadarki gelişiminin ve günümüz örneklerinin anlatıldığı bu kitapta ayrıca, ele alınan alanlar açısından yapay zekânın mevcut ve potansiyel etkileriyle birlikte gelecekte bu alanları nasıl şekillendirebileceği üzerinde de durulmaktadır.
