Vebaya neden olan bakteri Yersinia Pestis*’in en erken kanıtları, Avrupa’ya Taş Devri’nde, yani kayıt altına alınmış ilk salgın hastalıklardan binlerce yıl önce, ulaştığını işaret ediyor. Max Planck İnsanlık Tarihi Bilimi Enstitüsü’nden (MPG) araştırmacıların analizlerine göre bakteri, merkezi Avrupa’ya 4.800 ve 3.700 önceki yıllar arasında bozkır göçerlerinin (göçebe-çoban topluluklar) göç dalgalarıyla taşındı. Araştırmacılar, bu keşiflerini Current Biology (Güncel Biyoloji) dergisinde Kasım 2017’de yayınladılar.
Araştırma kapsamında biliminsanları, Almanya, Rusya, Macaristan, Hırvatistan, Litvanya, Estonya ve Letonya’dan 500’den fazla diş ve kemik örneği inceledi. Analizleri, altı Yersinia Pestis genom örneğinin sonucu verdi. Yani, bu bakterin soyu ilk enfeksiyona neden olan bakteriler ile bir bağlantı içerisindeydi. Araştırmacı Aida Andrades Valtueña’nın bi basın bülteninde verdiği demeçe göre; bu durum vebanın ya Avrupa’ya birçok kez aynı kaynak üzerinden geldiğini ya da Taş Devri’nde gelip orada kaldığını işaret ediyor. Kabaca 4.800 yıl kadar önce, Hazar – Karadeniz bozkırlarının insanları Avrupa’ya göç etmeye başladılar. Varışlarının ayırt edici genetik özellikleri, günümüzün hemen hemen tüm Avrupalılar’ında vardır. Bu özelliklerin izi, belirli göç dalgalarını açığa çıkarmak için, sürülebilir.
En son analizler, Yersinia Pestis’in gelişinin Hazar – Karadeniz bozkır popülasyonlarının Avrupa’ya yayılmalarıyla örtüştüğünü işaret ediyor. Araştırmacı Alexander Herbig, “tahminlerimize göre, insanın genetik soyu ve melezlenişi, geç neolitik – Bronz Çağı Yersinia Pestis soy çizgisinin zamansal dizileriyle bir uyum halinde, Avrasya’nın merkezine geri dönmeden önce kendisine yerel bir kaynak haline getirdiği Avrupa’ya, bozkırlardan muhtemelen 4.800 yıl önce taşındığı görüşünü destekliyor” diyor.
Bu yeni araştırma, aynı zamanda veba bakterisinin Avrupa’ya ulaştığı dönemde, ölümcüllüğüyle ilgili genetik mutasyonlarının devam ediyor olduğunu da doğrulamakta. Bazı bilim insanları, birkaç bin yıla kadar bakterinin önemli salgınlara yol açabilecek yeterliliği geliştirmemiş olabileceğini öne sürdü, fakat bakterinin Taş Devri’nde salgınları tetikleyecek kadar etkili olması muhtemel görülmekte.
MPG’deki Arkeogenetik Bölümü müdürü Johannes Krause, “Yersinia Pestis enfeksiyonlarının tehdidi, Neolitik – erken Bronz Devri’nde insanların hareketliliği, yani göç etme dürtüsünü, yükselten etkenlerden biri olmuş olabilir” diyor. Ayrıca, Taş Devri’nde veba bakterisinin Avrupa Kıta’sına gelişi, Avrupa nüfusu üzerinde genetik çeşitliliğin azalmasını tetiklemiş olabilmiş olabileceği görüşü de hakim. Krause, “belirli Avrupalı popülasyonların veya bozkır insanlarının farklı bağışıklık seviyeleri olmuş olabilir” diyor.
Yersinia Pestis’in devamında yapılacak genomik analizleri, bu ölümcül hatalığın geçmişini ayrıntılı bir şekilde ortaya çıkarmak ve ve hastalığın evriminin insan evrimine ne gibi etkileri olduğunu açıklamamıza yardımcı olacaktır.
*Veba hastalığına neden olan bir bakteri.
