6 Nisan gününün erken saatlerinde dünyanın en güçlü parçacık hızlandırıcısı ikinci gösterisine başladı. İki yıllık bakım ve onarımdan sonra, Cenova İsviçre’deki CERN Laboratuvarı’nda proton demeti Büyük Hadron Çarpıştırıcısı’nda bir kez daha yol aldı.
Çarpıştırıcının tekrar çalışmasıyla, 1700’den fazla Amerikalı biliminsanı, tarihte laboratuvarda elde edilmiş en yüksek enerjili çarpışmalar üstünde çalışmaya, meslektaşlarına katılmaya hazırlanıyor. Her saniyede yüz milyonlarca kez gerçekleşen bu çarpışmalar, biliminsanlarının fiziğin yeni ve keşfedilmemiş alanlarını aydınlatmasında ve fiziksel evrenin doğası hakkında bilgi edinmesinde faydalı olacaklar.
2009’da ilk defa çalıştırılan BHÇ’nin en büyük başarısı, Higgs bozonunun keşfiydi ki, bu eksik kalan temel parçacıkları tamamlıyor ve biliminsanlarının evreni anlamasında büyük bir eksik tamamlanmış oluyordu. ATLAS ve CMS deneylerinin de katkısıyla, Higgs’in keşfi Temmuz 2012’de duyuruldu. BHÇ’nın ikinci kez çalıştırılmasındaki amaç, Higgs’in özelliklerini ölçmeye devam etmek olacak.
Amerika Enerji Bakanlığı Yüksek Enerji Fiziği Bölümü Başkan Yardımcısı James Siegrist, “Higgs bozonunun keşfi, zamanımızın en önemli bilimsel başarılarından. BHÇ’nin daha da yüksek enerjilerde tekrar çalıştırılmasıyla yeni keşif imkânları sonsuz olacak” dedi.
BHÇ’nin ikinci seferinde, parçacıklar, daha önceki çarpıştırıcılarda elde edilen değerlerden yüzde 60 daha fazla olan 13 teraelektronvoltta ( TeV) çarpıştırılacaklar. BHÇ’nin 4 büyük parçacık dedektörü -ATLAS, CMS, ALICE ve LHCb-, bu çarpışmaların verilerini toplayıp analiz ederek, daha önce el sürülememiş alanlara ulaşmalarını sağlayacak.
Büyük Hadron Çarpıştırıcısı, 17 millik çevresiyle yapılan en büyük makinelerden biri. BHÇ’nin kocaman ve karmaşık dedektörlerinin yapımında ABD önemli bir rol oynadı. Enerji Bakanlığına ait yedi ulusal laboratuvar ve 90’a yakın üniversite, hızlandırıcının anahtar parçalarını, dedektörlerini ve hesaplama altyapısını yapabilmek için Enerji Bakanlığı Bilim Ofisi ve Ulusal Bilim Fonundan alınan destekle bir araya geldi. Amerikalı ekip, BHÇ ve dört parçacık dedektörünün tasarımı, yapımı ve iyileştirilmesi için 113 ülkeden gelen yaklaşık 10.000 kişilik bir ekibin parçasıydı.
Ulusal Bilim Vakfı, Matematiksel ve Fiziksel Bilimler Yardımcı Yöneticisi Fleming Crim, BHÇ’nin önemini şöyle vurguluyor: “Parçacık fiziği için çok heyecanlı bir dönemin eşiğindeyiz: BHÇ bu zamana kadar elde edilen en yüksek enerjiyle çalışacak. Bu yüksek enerji, evrenimiz hakkında iki yıl önce açılması mümkün olmayan kapıları açacak.”
Üniversiteler ve ulusal laboratuvarlar BHÇ ve deneylerinin iyileştirilmesi için yeni hızlandırıcı ve dedektör teknolojileri geliştirmeye devam ediyor. Bu süregiden çalışma, bilim ve endüstri arasındaki ortaklığı kamçılıyor ve ABD’de teknolojik inovasyonu teşvik ediyor. CERN Genel Yöneticisi Rolf Heuer, “CERN’in varolmasının sebebi, bu hızlandırıcıları fizik dünyasının yararına kullanmak. Bugün CERN’in kalbi bir kez daha BHÇ ile çarpıyor” dedi.
Çeviren: Derya Yavuz
İTÜ Moleküler Biyoloji ve Genetik Blm
Kaynak: http://www.sciencedaily.com/releases/2015/04/150406083258.htm
