Karahindiba çiçeğinin tohumlarının her biri (pappus) uçuşlarının anahtarı olarak nitelendirilen hava boşluklarından oluşuyorlar.
Nature dergisinde 17 Ekim tarihinde yayımlanan bir araştırmaya göre, Karahindiba çiçeğinin (Taraxacum officinale) tohumları araştırmacıların gerçek dünyada işe yaramayacaklarını düşündükleri bir mekanizmayla uçarak yayılım gösteriyorlar.
Bazı hayvanlar, uçaklar ya da tohumlar uçarken kanatlarıyla veyahut kanat benzeri yüzeyler ile temas halinde girdaplar oluştururlar. Bu girdaplar hayvanı, makineyi veya tohumu havaya kaldıran kuvvetleri korumaya yardımcı girdaplardır. Araştırmacılar ayrılmamış bir girdabın doğada kalıcı olmayacak kadar kararsız olacağını düşünmüşler. Fakat, Karahindibaların hafif ve kabarık tohumları yüzeylerinin hemen üzerinde oluşan ve tohumu havaya kaldıran girdapları kullanıyorlar.
Havadayken karahindiba tohumları
Tohumların her biri bisiklet tekerleği üzerindeki merkezden çevreye yayılan parmaklıklar gibi merkezi bir sapın içinden yayılan filamanları taşıyor. Edinburgh Üniversitesi’nde çalışan bitki bilimci ve makalenin eş yazarlarından Naomi Nakayama’ya göre bu, uçuşlarının anahtarı gibi görünen bir özellik. Birçok böcek, kanatları veya bacakları üzerinde bu tür filtre benzeri yapılar barındırıyor, bu da uçuş ya da yüzme için girdapların kullanımının nispeten yaygın olabileceğini düşündürüyor.
Araştırmacılar, bu kılçıklı tohumların havada nasıl kaldıklarını merak ediyorlar çünkü diğer bitkilerin kanat benzeri tohumlarından -misal akçaağaç tohumları gibi- çok farklı görünüyorlar. Tohumlar, bir kuşun veya uçağın kanatları gibi davranarak, uçacak kanat üstünde ve altında basınç farklılıkları oluşturuyor. Cevabı bulmak için Nakayama ve meslektaşları, karahindiba tohumlarını dikey bir rüzgar tüneline yerleştirmişler ve tohum etrafındaki hava akışını görselleştirmeye yardımcı olan parçacıkları aydınlatmak için de bir lazer kullanmışlar.
Edinburgh Üniversitesi’nde uygulamalı bir matematikçi olan, makalenin ortak yazarlarından Cathal Cummins’e göre, tohumun parmaklıkları arasındaki açık alan miktarı, bu girdapların sürekliliğinin yanıtı. Parmaklıklara geçen hava ile tohumun etrafında hareket eden hava arasındaki basınç farkları, girdap halkasını oluşturuyor.
Doktor Nakayama önceki çalışmaların Karahindiba tohumlarının her zaman 90-110 adet kıla sahip olduğunu kaydettiklerini belirtiyor ve bunun “korkutucu derecede tutarlı” olarak altını çizip, tutarlılığın bu durumda çok önemli olduğunu vurguluyor.
Ekip, merkezden çevreye yayılan parmaklıkları taklit etmek için küçük silikon diskler tasarladığında, çeşitli açıklıklara sahip modeller üretmiş; katı disklerden karahindiba tohumlarındaki yapılar gibi yüzde 92’si havadan oluşanlara kadar. Araştırmacılar model tohumlarını rüzgâr tünelinde test ettiğinde, yalnızca Karahindiba tohumlarına en yakın özelliklere sahip olan disklerin girdabı koruyabildiğini keşfetmişler.
Disklerdeki açıklıkların sayısı, karahindiba tohumlarının yüzde 10’undan dahi daha fazlaysa, girdap kararsız hale gelmiş. Dr. Nakayama, tohumun uçuş için verimsiz olduğu, çünkü çok açık bir alana sahip olduğuna; ancak bu açıklıkların, serbest olmayan girdap halkasının stabil kalmasına izin verdiğine işaret ediyor.
Royal Veterinary Colloge’da çalışan karşılaştırmalı biyomekanist Richard Bomphrey, “Her gün görüp tam olarak anlamadığım bir şeyin analizini görmek harika. Mach 9’da bir şeyler uçurabilmemize rağmen, hala bilmediğimiz aerodinamik mekanizmaların olduğunu keşfetmek her zaman heyecan verici” diyor.
Haberin videosunu ise şuradan izleyebilirsiniz:
Kaynak: “Dandelion seeds fly using ‘impossible’ method never before seen in nature”, Nature, 17 Ekim 2018.
