Emory ve Bucknell Üniversiteleri’ndeki psikologların çalışmaları sonucunda, 10 aylık bebeklerde de tümdengelim yöntemiyle problem çözme yeteneği olduğu tespit edildi. Gelişimsel Bilim (Developmental Science) dergisinin basıma hazırladığı araştırmaya göre, bebekler güç ve hâkimiyetin sosyal hiyerarşisi hakkında çıkarımlarda bulunabiliyor.
Araştımanın yürütücüsü olan, Emory Üniversitesi’nden Stella Lourenco, “Araştırmamızdaki bulgularımız gösteriyor ki, yaşamlarının ilk yılındaki çocuklar, bu tür mantıksal çıkarımlarda bulunabiliyor. Daha önceleri çocukların bu yeteneği ancak 4 ya da 5 yaşında elde ettikleri düşünülüyordu” diyor.
Araştırmacılar, bu çalışma için kuklalar kullanarak sözsüz gerçekleştirilebilecek bir deney tasarladı. Bu deneyde, çocukların iki kuklanın etkileştiğini görmeden bile, hangi kuklanın diğeri üzerinde bir hâkimiyet kurması gerektiğini anlayabilecekleri senaryolar oluşturuldu. Yaşları 10 ila 13 aylık arasında değişen bebeklerin büyük çoğunluğu, geçişli çıkarsamayla tutarlı sonuçlar gösterdi. “Herkes bebeklerin bilgiyi bir sünger gibi emdiğini ve çok hızlı öğrendiğini bilir. Bu bulgular bize insanların nasıl öğrendiği hakkında bilgiler veriyor. Eğer tümdengelimli olarak düşünebiliyorsak, doğrudan dünyanın kendisini görmeden onun hakkında genellemeler yapabiliriz. Bu yetenek çevremizdeki sosyal ilişkilerin ve kompleks olmayan sosyal etkileşimlerin anlaşılmasında önemli bir araç olabilir” diyor Lourenco.
1960’larda gelişimsel psikolog Jan Piaget, çocukların 7-8 yaşlarında geçişli çıkarım problemlerini çözebildiğini göstermişti. Örneğin, eğer Paul’un Mary’den Mary’nin de Jack’den uzun olduğunu biliyorsanız, Paul’un Jack’den uzun olduğunu dolaylı olarak algılarsınız. Bu bilgiyi edinmek için Paul ve Jack’in yan yana durmasına ihtiyaç duymazsınız. Yıllardır, bilişsel psikolojideki hâkim görüş, 7 yaşından küçük çocukların geçişli çıkarsama açısından aciz ve mantıksız oldukları yönündeydi. Ardından 1970’lerin sonunda, araştırmacılar geçişli çıkarım problemlerinin karmaşıklığını azaltarak aslında 4 yaşından büyük çocukların bu yeteneğe sahip olduğunu göstermişlerdi. Lorenco da daha önceki çalışmalarında bebeklerin sayısal muhakeme ve büyüklük ilişkilerini anlama yeteneğine sahip olduklarını göstermişti. Bu sonuçlardan yola çıkarak bebeklerde geçişli çıkarsama kabiliyetinin de olabileceğinden şüphelenmeye başladı.
Bunun üzerine çalışma için Lorenco, Yerkes Ulusal Primat Araştırma Merkezi’ndeki çalışmalarıyla maymunların geçişli çıkarımlar yaptığını gösteren Emory’den Robert Hampton ve Hampton’ın eski öğrencisi olan Atlanta Hayvanat Bahçesi’nden Regina Paxton Gazes’i bir araya getirdi. Sözsüz deneyi aynı zamanda Bucknell’de öğretim görevlisi olan Gazes tasarladı.
Ilk deneyde bebeklere yan yana yerleştirilmiş kuklaların videosu izletildi. Videoda, bir fil, bir ayı ve bir suaygırından oluşan kukla seti aynı boy ve büyüklükte olmalarına rağmen, sosyal hiyerarşiyi göstermek için soldan sağa sıralandılar. Filin elinde bulunan oyuncağı önce ayı zorla alıyordu, sonra da suaygırı aynı şekilde oyuncağı bu sefer ayının elinden alıyordu. Bu senaryolar, ayının filden, suaygırının da ayıdan dominant olduğunu gösteriyordu. Son olarak bebeklere filin oyuncağı suaygırının elinden aldığını gösteren bir video daha izletildi. Bu senaryo bebeklerin büyük çoğunluğunun dikkatini diğer videolardan daha çok çekti.
“Filin oyuncağı alarak suaygırı üzerinde baskınlık kurması beklenen geçişli çıkarsama ilişkisini ihlal ediyor. Bebekler bu senaryoya daha çok ilgi gösteriyor, çünkü bekledikleri sonuçtan farklı bir sonuç çıkmasının sebebini anlamaya çalışıyorlar” diyor Lorenco.
İkinci deneyde senaryoya yeni bir kukla daha eklendi: zürafa. Zürafa daha önce hiçbir kukla üzerinde baskınlık kurmamıştı ve bebekler kurup kurmamasıyla da çok ilgilenmedi. Kontrol deneyi olarak tasarlanan deneyde ise suaygırı her zaman baskın karakterken, fil hep çekinik karakter oldu.
Verilere göre, beklenmedik baskınlık davranışı gösterilen bebeklerin çoğunluğunda (32’de 23), geçişli çıkarsama gözlemlendi. Bu bebeklerin beklenmedik baskınlık davranışlarına gösterdikleri tepki, senaryolara daha dikkatli bakmalarıyla ölçüldü.
Araştırmacıların varsayımına göre, sosyal baskınlık için geçişli çıkarsama yapmak evrimsel olarak önemli olduğu için bu mekanizmalar erken yaşlarda yerini alıyor. “Bebeklerin minimum bilgiyle, bu sosyal baskınlıkla ilgili çıkarımları yapabiliyor olmaları dikkat çekici. Bu, erken yaşlarda mekanizmanın yerleştiğini ve belki de hayvanların birçoğuyla evrimsel olarak bu mekanizmayı paylaştığımızı gösteriyor” diyor Gazes.
Zihnin nasıl geliştiğine dair bazı önemli bilimsel soruları irdelemesinin yanında, bulgular bebeklerin öğrenme süreçlerinde doğru yolda olup olmadıklarının tespitinde de kullanılabilir.
