Cenevre Üniversitesi’nde çalışma yürüten araştırmacılara göre beynimiz, kendi iç değerlerine bağlı olarak karar almıyor. Araştırmacılar beynimizin, diğer olası önermeleri değerlendirerek bir karara vardığını belirtiyor.
Beyinlerimiz sık sık farklı seçimlerle karşılaşır: Örneğin çikolatalı ekler mi almalıyım, yoksa makaron mu? Otobüse mi binsem, yoksa arabayla mı gitsem? İki seçenek arasındaki kalite farkı yüksek olduğunda, seçim çok hızlı yapılır. Ancak bu fark önemsiz olduğunda, karar verebilmek için dakikalarca sıkışıp kalabiliriz. Peki bu durumda karar vermek neden bu kadar zor? Beynimizin karar alma performansı uygun hale getirilemediği için mi? Bu soruları cevaplandırmak için, Harvard Tıp Fakültesi ile ortaklaşa hareket eden Cenevre Üniversitesi’nden sinirbilimciler, optimal seçim stratejisinin matematiksel bir modelini geliştirdiler. Optimal kararların olası seçimlerin gerçek değerinde değil, aralarındaki değer farkına dayandığını ifade ettiler. Nature Neuroscience dergisinde yayınlanan sonuçlar, karar verme stratejisinin kazanılan ödül miktarını da en üst düzeye çıkardığını gösterdi.
Rapora göre iki türlü karar verme vardır. Bunlardan biri, duyusal verilere dayalı algısal karar vermedir. Örneğin araba yaklaşmadan karşıya geçmek için zamanım var mı? Diğeri ise, değere dayalı karar vermedir. İyi veya kötü bir karar olmadığında, birkaç teklif arasında bir seçim yapılması gerekir. Örneğin elma veya kayısı yemek ister miyim? Değere dayalı kararlar alınırken iki farklı öneri arasında eğer büyük bir fark varsa kararlar daha çabuk verilir. Seçenekler birbirine çok benzerken, hiçbiri diğerinden daha kötü olmasa bile, karar verme çok kompleks olabir. Peki, neden böyle olur?
Seçimin değeri aradaki farkta yatıyor
Cenevre Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde araştırmacı olan Satohiro Tajima, şöyle basit bir matematiksel model tasarladı: İki öneri ile karşı karşıya kaldığında en uygun strateji, her bir seçeneğe ilişkin değerleri özetlemektir. Sonra bu iki toplam arasındaki fark hesaplanır. (Örneğin, çikolatalı ekler ya da makaron ile bağlantılı pozitif anım var mı?) Karar, bu fark, karar vermede geçen süreyi oluşturan önceden belirlenmiş bir eşik değere ulaştığı zaman verilir. İki olasılığın değerleri birbirinden çok uzak olduğunda hızlı karar verilir. Fakat iki seçenek de neredeyse aynı değerlere sahip olduğunda, daha fazla zamana ihtiyaç duyarız. Çünkü farkın karar eşiğine ulaşması için daha fazla hatıra taraması yapmamız gerekir.
Her bir seçim için mümkün olan kazancı kısa sürede en yüksek düzeye getirmek istiyoruz. Bu durumda nasıl ilerlemeliyiz? Cenevre Üniversitesi Sinir Hastalıkları Anabilim Dalı’nda çalışan Profesör Alexandre Pouget, “İlk adım, ikili bir seçim yaparken aynıdır. Her seçimin anılarını birleştiriyoruz, böylece birleşik değerlerini tahmin edebiliyoruz” diyor.
Eğer bu farklı olası seçimler benzer değerler taşıyorsa, her bir seçeneğin değeri birbirine neredeyse özdeş olacağı için ortalama karar verme süresi uzayacaktır. Araştırmaya göre beyin, her karar verme anında değerlere odaklanmaz ama seçenekler arasındaki fark mutlaka değerlendirilir. Profesör Pouget, “Bu, olası kazanımları üst düzeye çıkarmak için beynin kullandığı bir metottur” diyor. Son olarak sinirbilimciler, beynin neredeyse her karar verme anında hafızayı yokladığını söylüyorlar. İleriki çalışmaların bu durumun neden ve nasıl gerçekleştiğine odaklanacağını ifade eden araştırmacılar, beyin bir bilinmeyenle karşılaştığında neden hatıralara dayalı karar vermeyi tercih ediyor bu durumu da ele alacaklar.
Kaynak: https://medicalxpress.com/news/2019-09-brain-optimize-decision.html
