Okuyacağınız yazı, Bilim ve Gelecek dergisinin 202. sayısında (Şubat 2021) yayımlanan “Yaşam ağacındaki yeri, evrimi ve özellikleri ile: Akrepler” başlıklı yazıdan bir bölümdür. Yazının tamamına erişmek için bağlantıyı kullanabilirsiniz.
Böcekler gezegenimiz üzerindeki en geniş canlı topluluğudur. Sucul ortamlarda, havada, karada ve hatta yerin altında bile mutlaka bir böcekle karşılaşırız. Peki, bu devasa çeşitliliği oluşturan parçalardan, yani böcek taksonlarından (takım, aile veya tür) kaç tanesini biliyoruz? Hemen saymaya başlarız. Karınca, arı, kelebek, uğur böceği, hamam böcekleri, peygamberdevesi, ağustos böceği… Sayarken zorlanmaya başlarız. Aklımıza örümcekler gelir, çekinmeden bir iki tane de örümcek eklemek isteriz listeye. Tarantulalar vardı, başka? Aklımıza başka bir örümcek örneği gelmez, bu sefer de “pek hoşlanmadığımız” başka canlılara geçeriz. Mesela keneler, akrepler… onları da listeye ekleriz. Çıyanları da ekleyecek gibi oluruz ama içimizden bir ses “Onlar da solucandı galiba” der. Yine de ekleriz “belki tutar” diyerek, içsesimizin söylediklerini de not düşeriz listeye. İşte böyle her şeyi birbirine katarak böcekten çok böcek olmayan canlıları içeren bir liste oluştururuz. Bu “iddialı” listeye biraz daha yakından bakalım.
Bir canlının böcek olarak nitelendirilebilmesi için sahip olması gereken bazı morfoloji özellikleri vardır:
1) Eklembacaklıların geneli bölmeli vücutlara sahiptir. Böceklerde vücut yapısı baş, toraks ve abdomen olmak üzere üç ayrı bölümden oluşur. Akrepler ve örümcekler, keneler, çıyanlar ise sefalotoraks ve abdomen yapıları taşırlar, dolayısıyla iki ana vücut bölümüne (tagmataya) sahiptirler.
2) Böceklerde vücutlarının ortasına yapışık altı bacak bulunur. Akrepler, örümcekler, keneler ve çıyanlarda ise sekiz bacak bulunur.
3) Böcekler kanat yapısı taşırlar. Bu özellik böcekler için temel ayırıcı özelliktir. Kanatlar da vücudun orta bölgesine yapışık olarak bulunur. Böceklerin çoğunda dört tane kanat bulunur. Akrepler ve yukarıda akreplerle birlikte saydığımız canlılar kanat taşımazlar.
4) Böceklerin antenleri bulunur, diğerleri ise anten taşımaz.
Böylece sadece akreplerin değil örümcek, kene, çıyan gibi canlıların da böcek olmadıklarını gördük. Son olarak, çıyanlar elbette ki solucan değildir. Onlar akreplerin en yakın akrabalarından biridir.
Kaynaklar:
1) P. J. Gullan, P. S. Cranston. Böcekler: Entomolojinin Ana Hatları, Nobel Akademik Yayıncılık, 2012, s.580.
2) Anne Sverdrup-Thygeson, Böcekler Gezegeni: Tuhaf, Yararlı ve Hayranlık Uyandırıcı Dostlarımız Üzerine, Koç Üniversitesi Yayınları, 2018.
