1950’lerde, 2. Dünya Savaşı’ndan yeni çıkan yorgun dünya, umutsuzluktan kurtulmaya çalışıyordu. İlk atom bombasının atılmasının ardından insanlık, sahip olduğu bilimsel gücün gezegeni yok edebilecek potansiyelde olduğunu yeni kavramaktaydı ve devletler bilimsel çalışmalara yönelmişti. Türkiye, Batılı anlamda bilimsel gelenekle çok sonra tanışmasına rağmen, 1930’larda Nazi baskılarından kaçan Yahudi akademisyenler sayesinde İstanbul Üniversitesi ve İTÜ gibi üniversitelerini geliştirerek Avrupa ortalamasını yakalamıştı.
Böyle bir dönemde, yeterli imkânların bulunmadığı ülkemizde gökbilim yapmak büyük çaba gerektiriyordu. Bu çabayı göstererek bilimin gelişmesini sağlayan Prof. Dr. Nüzhet Gökdoğan gibi biliminsanları, Türk Astronomi Derneği’nin (TAD) temellerini 18 Mayıs 1954 tarihinde attılar. Bu sırada İstanbul Ünv. Fen Fakültesi Dekanı olan Nüzhet Gökdoğan, aynı zamanda Türkiye’nin ilk kadın dekanıdır. İÜ Fen Fakültesi altındaki ilk doktora tezini de yazan Gökdoğan, ömrünü Türkiye’de gökbilimin gelişmesi ve yaygınlaşması uğruna geçirmiştir.
Yeni kurulan dernek büyüdükçe, İstanbul, Ankara, İzmir gibi kentlerden takipçiler edinmeye başladı. 1957’de yönetim kurulunu toplayan TAD, dernek çevresindeki insanları Türkiye ve Dünya’daki gökbilim gelişmelerinden haberdar etmek için Gökyüzü adında bir dergi çıkarmaya karar verdi. İlk sayının önsözünde şöyle deniyordu: “Türk Astronomi Derneği’nin son genel kurul toplantısında, yönetim kurulunun sunduğu tekliflerin oybirliği ile kabulü Gökyüzü adlı bu bültenin bugün elinizde bulunmasına yol açmıştır. Bütün ilimler gibi, astronomi de mütemadiyen ilerlemekte, dünyanın her tarafındaki rasathanelerde her gün sayısız araştırmalar yapılmakta ve neticeler alınmaktadır. Bu neticelerin kıymetli üyelerimize bildirilmesi üzerinde titizlikle durulacaktır. Bundan böyle gökyüzünde vukua gelecek hadiseler üç aylık cetveller halinde bültende yer alacak, İÜ Rasathanesi, AÜ Astronomi Enstitüsü ve Kandilli Rasathanesi’nde yapılan çalışma ve rasatlara dair izahat verilecektir. Liselerdeki astronomi seviyesinin yüksek tutulması için didaktik problemlerin münakaşalarını ihtiva eden sual ve teklif mektupları ‘Üyelerin Mektupları’ başlığı altında neşredilecek ve derneğin üyeleri bu meselelerin münakaşalarına davet edilecektir.”
1957’de ilk sayısı çıkan Gökyüzü Bülteni ancak 5 ay yayımlanabilmiştir. 1960-1961 yıllarında Gökyüzü dergisini yeniden yayınlama girişimi olmuş, ancak maddi gereksinimleri karşılayamadıklarından basım gene durdurulmak zorunda kalmıştır. Uzun süre yayımına ara verilen Gökyüzü Bülteni’nin yeniden basılabilmesi için 1979’da girişimde bulunan TAD, bu sefer de darbe engeline takılmıştır. 12 Eylül 1980’de, ülkedeki diğer sivil toplum kuruluşları gibi TAD da kapatılmıştır. 1982’de yeniden açılan TAD, 1997’ye kadar dergi yayımlayamamıştır. 1997’de yeniden yayıma başlanan üçüncü kuşak Gökyüzü dergisi de, yine maddi imkânsızlıklar sebebiyle ancak 2000’e kadar dayanabilmiştir. Bu dönemde dergiye gokyuzu.org adında bir web sitesi açılır. Bu site, Türkiye’de gökbilim yayını yapan ilk internet sitesi olur.
2000’li yıllarla birlikte, elektronik ortamda çıkan dergiler popülerleştikçe, maddi sıkıntılardan dolayı basılamayan Gökyüzü Bülteni’ni e-dergi olarak çıkartmak gündeme gelir. 2009’un Dünya Astronomi Yılı olarak ilan edilmesinin bu tartışmaların üzerine gelmesiyle, dördüncü kuşak Gökyüzü Bülteni’nin e-dergi olarak yayınlanması kararı alınır.
2011’de, kendi internet sitesinde dönemin en güncel gökbilim platformunu yaratan ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu’na TAD tarafından Gökyüzü Bülteni’ni yayınlamak teklif edilir. Görevi alan genç astronomlar 2011-2013 arasında topluluğun danışmanı Doç. Dr. Sinan Kaan Yerli’nin editörlüğünde dergiyi yayınlarlar. Ancak topluluk üyelerinin sürekli değişmesi ve gerekli boş zamanın yaratılamamasından, yayın sorumluluğu TAD’a geri iade edilir. Kısa bir aradan sonra yayın hayatına Mart 2013’te yeniden başlayan beşinci kuşak Gökyüzü, İÜ Astronomi ve Uzay Bilimleri Bölümü’nden Dr. Sinan Aliş editörlüğünde ve İÜ Amatör Astronomlar Kulübü’nün desteğiyle 2014 Eylül ayına kadar çıkarılır.
Güncel gelişme ise, Gökyüzü Bülteni’nin Haziran 2015 sayısıyla yayın hayatına geri dönmüş olması. Boğaziçi Ünv. Fizik Bölümü’nden Arif Bayırlı editörlüğünde ve dinamik bir ekiple tekrar canlanlandırılan bülten, yepyeni bir tasarıma ve her ay gittikçe genişleyen bir içeriğe kavuştu. Aylık gökyüzü haberlerinin yüksek lisans/doktora öğrencileri tarafından hazırlanan derlemeleri; astronomi eğitimi, astronomi konulu kitapların tanıtıldığı “Gökyüzü Kitaplığı”, amatör astronomi alanında kaynak yazılar ve gökyüzü fotoğrafları bültendeki konu başlıkları arasında yer alıyor. Türkiye’de ve dünyada bu alanda gerçekleşen araştırmalar, güncel gelişmeler, önemli toplantı ve konferansların haberlerinin, ilgili biliminsanlarıyla bağlantılar kurularak Gökyüzü Bülteni’ne taşınması hedefleniyor.
Gerek maddi gerek emek gücü bakımından yaşanan zorluklara rağmen TAD ve Gökyüzü Bülteni yarım yüzyılı aşkındır hayatta ve Türkiye’ye göğe açılan kapılar aralamaya devam ediyor. Gökyüzü Bülteni her ayın 10’unda yayınlanmaktadır. Aşağıda Temmuz sayısının qr kodu bulunuyor.
Gökyüzü Bülteni Temmuz sayısı için: bit.ly/gokyuzu_temmuz15
Gökyüzü Bülteni arşivine e-posta ile ücretsiz abone olmak için: bit.ly/gokyuzuabone
Kaynaklar ve İleri Okuma:
– “Gökyüzü’nün Tarihinden Bir Yaprak”, Sinan Aliş, Gökyüzü Dergisi, Mart 2014, 51. Sayı, s.6-9. (http://bit.ly/1HDx9Vo)
– ODTÜ Amatör Astronomi Topluluğu Gökyüzü Bültenleri Arşivi (http://bit.ly/1I8LMFZ)
– Türk Astronomi Derneği Resmi Sitesi (www.tad.org.tr)
