Bir deney yapmışlar. Adı işbirliğine dayalı gevşek ip paradigması. İsmi karışık kendi basit bir deney. İpin bir ucunda köpek ya da kurt, diğer ucunda insan yer alacak. Her iki uç, üzerinde yemek bulunan bir platforma bağlanmış olacak. Yemeğe ulaşmanın tek yolu hayvanla insanın uçları aynı anda işbirliği halinde çekmesi (bkz. Ana görsel). Taraflardan yalnızca biri ipi çekecek olursa ip gevşek kalacak, yemeğe ulaşılamayacak ve deney başarısızlıkla sonuçlanmış sayılacak. Ama düzenek bununla da bitmiyor. Araştırmacılar hayvanın insanla uyumunu tam olarak saptayabilmek için bu düzeneği temel alan iki senaryo yaratmışlar. İlkinde, deneylerin yarısında önce insan ipin yanına gidecek, hayvan 3 saniye kadar sonra gelecek. Diğer yarısında tam tersi, hayvan önce gelecek, insan sonra. Hayvanın önce gittiği durumda beklenen, canının istediği bir ucu seçip çekmek için insanı beklemesi. Hayvanın sonradan geldiği durumda ise insana ayak uydurup diğer ucu yakalaması, yani insanın tuttuğu ucu onun elinden almaya uğraşmaması. İkinci senaryoda ise bu sefer iki yemek ödülü var. Yani aynı düzenekten iki tane. Her biri birer gevşek iple çekilmeyi bekliyor ve aralarında 10 metre mesafe var. Bir kez daha üzerinde yemek bulunan tepsiyi kendisine çekebilmesi için hayvanın diğer ipin ucundaki insanla eşgüdümlü hareket etmesi gerekiyor. En önemlisi de ikinci tepsiye koşup tezcanlılık etmeden insanın ipi tutmasını beklediği an; neticede hareket becerisi bakımından aradaki 10 metreyi önce kat edecek olan kendisi, fakat beklemeyi seçmez ise yemeğe ulaşamayacağını anlaması gerekiyor. Bu arada bir kural daha var: İnsan katılımcı hayvanla hiçbir iletişim kurmayacak. Bu uzun girizgâha konu olan deneyin amacı kurtların temelde köpeklere kıyasla insanlarla ve türdeşleriyle işbirliği konusunda çok daha ileride olduklarını kanıtlamak. Oysa yaygın kabul tam tersini söyler: Köpeklerin, ataları kurtlara kıyasla agresyon düzeylerinin daha düşük ve sosyalleşmeye daha açık oldukları iddiasından söz ediyoruz. İşte Viyana Veterinerlik Okulu’na bağlı Kurt Bilimi Merkezi araştırmacılarının bu konuya farklı bir yaklaşımı var. Araştırmacılar köpeklerin bu becerileri evrimleştirmediklerini, bilakis ataları kurtlardan miras aldıklarını, dolayısıyla kurtlara insanla sosyalleşme anlamında yeterince imkan sağlandığında bu becerilerin köpeklerden bile daha yoğun düzeyde görüleceğini düşünüyorlar. Peki sonuçlar?
Meğer keramet kurttaymış
Madde madde gidelim… Deneyler yaşları 2-8 arasında değişen 15 kurt ve 12 köpek ile her birinin iyi anlaştığı bir insan bakıcının katılımıyla 6’şar kez tekrarlanmış. Tek yemek ödüllü birinci senaryoda başarı oranı kurtlarda şans faktörünün üzerinde, %61,5, köpeklerde ise %49 düzeyinde seyretmiş. Hayvanın ipe önce ulaştığı durumda hem köpekler hem kurtlar daha fazla başarı sağlamışlar. Anlaşılan hayvanın kendi tercihinden vazgeçip insanın yarattığı duruma/seçime ayak uydurması, ister köpek olsun ister kurt, kolay değil. Hayvanın deney anında insana bakma süresi (yardım isteme ya da bağımlılık göstergesi) ölçüldüğünde köpeklerde bu sürenin en az iki kat daha uzun olduğu görülmüş. İnsanın ipe hayvandan önce ulaştığı düzenekteki ipi insanın elinden kapma meselesine gelince; tahmin edileceği üzere bu oran kurtlarda çok daha fazla. 15 kurttan 14’ü en az bir defa ipi kapma girişiminde bulunurken 12 köpekten sadece 2’si bunu yapmış. Ancak kurtlarda da bu davranış biçminin deneme sayısı arttıkça azaldığını söyleyelim. Sonuçta 15 kurttan 9’u ve 12 köpekten 7’si ilk senaryodaki düzenekleri 6 denemenin 4’ünde başarıyla tamamlamış.
İkinci senaryo düzeneğine gelince, kurtların başarı oranı burada da köpeklekinden yüksek: %76’ya karşılık %67. İki tür arasındaki bir diğer önemli fark deneyin ikinci aşamasında, yani ilk ipi çekme görevinin tamamlanıp 10 metre ilerideki ikinciye geçildiğinde kendini gösteriyor. Bu evrede kurtlar %60 oranında lider rolü oynamayı yani ipin hangi ucunun tutulacağına karar vermeyi seçerken köpeklerde bu oran %35’te kalmış. Dahası insanın lider rolü oynamakta ısrar ettiği durumlarda kurtlar %60 oranında devam etmemeyi seçerken köpekler açısından bu durum çok daha tercih edilir bulunmuş: Oran %70!
Sadede gelecek olursak, görünen o ki insanlarla sosyalleştikleri ve benzer ortamlara maruz kaldıkları ölçüde kurtlarla köpeklerin insanla işbirliği gösterme becerisi arasında bir fark yok. Yani kurtlar da köpekler kadar insanları bir sosyal partner olarak görüyorlar. Ancak belli ki bunu yapma şekilleri farklı. Kurtlar eylemin başlatıcısı ve lideri olmaya hevesliyken köpekler bunu insandan bekliyor. Bir diğer ilginç sonuç da aynı deneyleri kendi türleriyle tekrar ettiklerinde kurtların köpeklerden daha başarılı olması ve dahası her iki türün insanlayken daha iyi sonuç elde etmesi! Kurtlar elbette türdeşleriyle çok daha sık çatışma içine giriyor, ancak köpeklerden farklı olarak bu çatışmayı nihayetinde çözüp birlikte yola devam ediyorlar. Köpeklerse daha nadir fakat daha kanlı kavgalara tutuşup sonunda çareyi birbirlerinden uzak durmakta buluyorlar. Bu da ipi birlikte tutup çekme ihtimalini yok etmiş oluyor. İnsanlayken başarı her durumda artıyor çünkü rekabet söz konusu olmuyor. Sonuçta birbirine tahammül edemeyen köpek görüntülerine hepimiz rastlamışızdır. Ve de aynı sıklıkta, insanla uyum içinde çeşitli numaralara imza atan köpek tablolarına… Buna göre kurtların daha bağımsız, köpeklerin daha itaatkâr oldukları ve muhtemelen bu sebeple evcilleştirildikleri muhakkak. Ancak iş köpeklerin daha sosyal, daha az agresif ve işbirliğine daha açık oldukları ve bu özellikleri evcilleştime sürecinde geliştirdikleri tezine sıra geldiğinde, elde edilen sonuçlar bu düşüncelerle hiç mi hiç uyuşmuyor. Zira deney sonuçları şunu söylüyor: İnsanla köpek arasındaki işbirliğinin evriminin temelini köpeklerin en yakın ortak atası kurtlardan miras aldıkları tolerans, dikkat ve işbirliği becerisi oluşturuyor. Demek ki keramet köpekte değil, köpeğin içindeki kurttaymış!
Kaynak
Friederike Range ve ark., “Wolves lead and dogs follow, but they both cooperate with humans”, Scientific Reports, 7 Mart 2019.
