Bir dinozor dalı olan Protoceratopsidae familyası yaklaşık olarak 100 milyon yıl öncesinde ortaya çıkmış ve Kretase sonuna kadar varlığını sürdürmüştür. Familyaya ait fosil örnekleri yalnızca Asya kıtasında bulunmuştur. Protoceratopsidae “ilkel boynuzlu kafa” anlamına gelir. Evrimsel öncülü olduğu düşünülen Ceratopsidae familyasına kıyasla çok daha ilkel özelliklere sahip dinozorları kapsar.
Familyanın en önemli örnek türü Protoceratops’tur. 84-75 milyon yıl öncesinde Moğolistan’da yaşamıştır. Adının anlamı “ilk boynuzlu kafa”dır. Öncülü olduğu Ceratopsia grubu dinozorlardan farklı olarak kafasında boynuz bulundurmamaktadır ancak boynuz olmaya aday küçük sivri çıkıntılara sahiptir. Daha eski evrimsel akrabaları gibi arka ayakları üzerinde yürümek yerine dört ayağı üzerinde yürüme yeteneğine sahiptir. Yaklaşık olarak bir koyun büyüklüğündedir ve ileride 9 metre kadar boya ulaşacak olan dev Ceratopsidae familyası dinozorlarından çok daha küçüktür. Ancak onlarla benzer yanı, başın gerisine doğru uzamaya başlamış olan alın kemiğinin oluşturduğu yakalığıdır.
Tam kavga ederken…
Protoceratops ile ilgili olağanüstü bir fosilden söz etmemiz gerekiyor. 1971’de Moğolistan’da bulunan bir fosil, bir Protoceratops ile bir Velociraptor kavga ederlerken, ya aniden çıkan bir kum fırtınasının ortasında ya da bir toprak kaymasının altında, kavga ederlerkenki halleriyle fosilleşmişler ve bu haldeki fosilleri günümüze kadar çok iyi korunarak ulaşmıştır.
Bulunan ilk dinozor yumurtası fosili Protoceratops’a aittir. 1922’de bir bölgede farklı yuvalara ait çok sayıda Protoceratops yumurtası bulundu. Her bir yuvada yaklaşık 30 kadar yumurta mevcuttu. Bir yuvada bu kadar çok sayıda yumurta bulunması, bizi yuvanın iki ya da daha fazla sayıda dişi tarafından oluşturulduğu yorumuna götürmektedir. Diğer yandan yuvaların dişiler tarafından korunduğunu da tahminediyoruz. Çünkü aynı bölgede ve aynı zamanda yaşamış olan “yumurta hırsızı” dinozor Velociraptor fosili, ezilmiş bir kafatası ile bulunmuştur. Yavruları 30 cm. kadar boya sahiptir ve ebeveynleri tarafından korunmaktadırlar.
Protoceratops cinsinin tanımlanmış olan iki türü mevcuttur: P. andrewsi ve P. hellenikorhinus. Her iki tür de Asya’da yaşamış ancak çok yakın evrimsel akrabası olan Leptoceratops Kuzey Amerika’da varlık göstermiştir.
