2021 yılının ilk aylarındaki büyük depremlere dair bir değerlendirme
2021 yılının büyüklüğü 7.0 ve daha büyük depremlerini izleyip incelerken 4 Mart 2021 saat 13:27’de bu yılın 7.0’den büyük dördüncü depremi 7.3 oldu. Bununla ilgili sosyal medyaya bir değerlendirme yazmıştım. Bu depremden 4 saat sonra 700 km kuzeyinde 7.4 büyüklüğünde bir deprem daha olunca durum biraz ilginçleşti (Şekil 1). Bu sefer beşinci büyük depremi de katarak yeniden yazmaya başladım. Metni bitirip Bilim ve Gelecek Dergisi’nin web sayfasına göndermeye hazırlanırken 5 Mart günü 7.4’lük depremin olduğu yerde 8.1 büyüklüğünde altıncı büyük deprem oldu. Meğerse 7.4’lük deprem öncü depremmiş ve bir saat 48 dakika sonra olan 8.1 büyüklüğündeki depremin habercisiymiş. Akademik açıdan ayrıntılı incelenecek bir deprem etkinliği olarak kayıtlara geçecek bu olay, sıkça karşılaşılan bir deprem etkinliği türü değildir.
100 yıllık deprem kayıt tarihinden yararlanarak hazırlanan deprem istatistiklerine göre dünyada 7.0 ve daha büyük depremlerin yıllık ortalaması 19’dur (Şekil 2). Ancak, 2021 yılının ilk 64 günü içerisinde biri 8.1 büyüklüğünde olmak üzere altı tane 7.0 ve daha büyük deprem olması bu yıl dünyadaki deprem etkinliğinin ortalamayı biraz arttırabileceğine işaret ediyor olabilir. Bunu izleyip göreceğiz.
Nitekim daha önce yazdığım bir makalede (https://t24.com.tr/yazarlar/haluk-eyidogan/2021-de-ne-kadar-deprem-olabilir,29184) şu açıklamayı yapmıştım: “Deprem istatistiği çizelgelerini ve grafiklerini incelediğimizde, yerküre ölçeğinde büyük deprem (7.0 ve daha büyük) sayısının nadiren de olsa bazı yıllarda dikkat çekici şekilde ortalamanın dışına çıktığını görmekteyiz (Şekil 2 ve Şekil 3). Bu gözlemler depremlerin arttığı veya azaldığı gibi tartışmalara yol açabilmektedir. Örneğin 2010 yılında büyük deprem sayısı yıllık ortalamanın bir buçuk katına erişmiştir (Şekil 3). Ancak, 2017, 2019 ve 2020 yıllarında büyük deprem sayısının yıllık ortalamanın oldukça altında olduğu gözlenmiştir. Büyük depremlerin yıllık sayısının bazı yıllarda ortalamadan daha az veya daha çok olmasının Jeofizik bilimi araştırmalarına göre şimdilik kesin bir açıklaması yoktur. Son 4 yılın büyük deprem (7.0 ve daha büyük) dünya ortalaması 11’dir. 2018’deki 17 adet büyük deprem sayısını saymazsak, 2017, 2019 ve 2020 yıllarının ortalaması 7’dir (Şekil 3). Önümüzdeki dönemde yerkürenin büyük deprem etkinliğini arttırarak son dört yılın düşük ortalama sayısını yükselteceğini tahmin ediyorum.”
Pasifik Okyanusu’nun tabanını oluşturan okyanusal levha, Avusturalya, Asya, Kuzey Amerika ve Güney Amerika’ya karasal levhalarının çepçevre kıyıları boyunca altına daldığı bölgeleri kapsar. Ateş Çemberi olarak adlandırılan ve 40.000 km uzunluğundaki bu deprem ve volkan kuşağı, dünyadaki depremlerin sayı olarak yüzde 90’ını, büyük depremlerin ise yüzde 80’ini kapsamaktadır. Bu kuşak 452 adet volkanla dünyadaki tüm volkanların yüzde 75’ini barındırmaktadır. En çok tsunami olayları da bu kuşak üzerindeki büyük ve sığ depremlerden kaynaklanır.
21 Ocak 2021 ile 5 Mart arasındaki 64 gün içerisinde, biri 8.1 büyüklüğünde olmak üzere oluşan altı tane büyük deprem, şu ana kadar Pasifik deprem kuşağının batısında konumlandılar. 4 Mart’ta 4 saat arayla 7.3 ve 7.4 büyüklüklerinde iki depremin mekanizma çözümleri ve konumları farklı olmasına rağmen birbirlerini etkileme konusu incelemeye değer bir durumdur. Ancak 4 Mart 2021’de olan 7.4 büyüklüğündeki depremin, 100 dakika sonra aynı yerde 8.1 büyüklüğünde olan depremin öncü depremi olması çok daha ilginç bir akademik araştırma konusu olacağı açıktır.
Yeni Zelanda’nın doğusu Pasifik Levhası ile Avusturalya Levhası’nın sınırıdır. Bu sınıra yerbilimlerinde dalma-batma zonu (subduction zone) denir. Bu sınır boyunca Pasifik levhası yılda 40 ile 70 milimetre arasında değişen hızla Avustralya Levhası’nın altına dalar ve çok sayıda büyük deprem dahil binlerce kuvvetli deprem yaratır (Şekil 4). 5 Mart 2021’deki 8.1 büyüklüğündeki bu dalma-batma zonu depreminin olduğu yerde daha önce 1917 yılında aynı büyüklükte bir deprem olmuştu.
Not: Veriler USGS ve EMSC’den alınmıştır.
