Şimdiye kadar Ay’ın etrafında dönüp dolaşan mürettebatsız kapsülü göndermeleri gerekiyordu. Ama onun yerine NASA’nın büyük yeni roketi, uzaya gönderilmeden önce iptal edilen iki fırlatma girişiminden sonra yine fırlatma rampasında kalıyor. Uzay Fırlatma Sistemi (Space Launch System; SLS) denilen, rokete sıvı hidrojen besleyen yakıt çizgilerinin sızıntıları, roketin 29 Ağustos ve 3 Eylül’de fırlatılmamasına katkıda bulundu ve teknisyenler şimdi sorunu çözmeye çalışıyor.
Gecikme, NASA’nın 1981 ve 2011 fırlatmalarındaki hidrojen sızıntılarının benzer zorluklarını andırıyor. Ajans zorluğun üstesinden gelmeyi, SLS’i ve test uçuşundaki sonunda astronotları Ay’a geri döndürmeyi amaçlayan bir programda önemli bir kilometre taşı olan Artemis I olarak bilinen eşlikçi kapsülünü gönderebilmeyi umuyor.
Roket neden hala fırlatılmadı?
NASA’nın 29 Ağustos’taki ilk denemesinde fırlatma rampasının yakınlarına düşen yıldırım, roketin yakıt tanklarını doldurmayı engelledi. Sonra iki Hidrojen sızıntısı ortaya çıktı. Sonunda bir algılayıcı SLS’in dört ana makinelerinden birinin, uçuştan önce ulaşılacak yakıta ulaşmak için gereken ısıya getirilmediğini belirtti. NASA, sonrasında algılayıcının büyük ihtimalle yanlış gösterdiğini ve motorun istenilen soğuklukta olduğunu fark etmesine rağmen uçuş girişimini durdurdu.
3 Eylül’deki ikinci denemede, önceki konumdan yine büyük bir hidrojen sızıntısı gerçekleşti. Bu sızıntı öncekinden çok daha fazlaydı ve yanıcı gaz tehlikeli seviyelere ulaştı. NASA’nın keşif sistemleri geliştirme yardımcı yöneticisi Jim Free, fırlatma temizlendikten sonra bir haber brifinginde “Hidrojenle çalışmak zor” dedi. “Bunun bir bahane olduğunu söylemiyorum, bu sadece bir gerçek.”
NASA bu kadar sızdırıyorsa neden hala hidrojen yakıtı kullanıyor?
Roket iticisi olarak sıvı hidrojen hafif ve güçlüdür. Sıvı oksijenle birleştirildiğinde belirli bir roket yakıtının yüksek tepkisini oluşturuyordu. Bu yüzden NASA, son derece titiz ve sızıntılara meyilli olmasına rağmen onu kullanmaya devam etti. NASA’nın SLS baş mühendisi John Blevins, 8 Eylül’deki bir medya brifinginde, “Hidrojen zorlu bir moleküldür, ancak buna değer” dedi. “Yaptığımız göreve bakarsanız, bu görev bu yakıtı kullanmak için yalvarır.” ABD Kongresi ayrıca, 2010 yılında roketin geliştirilmesine izin verdiğinde, NASA’ya SLS için hidrojen kullanmasını emretti, böylece ajans, uzay mekiği döneminde geliştirilen altyapıyı ve işleri koruyabildi.
Havacılık şirketleri diğer iticileri deneyimledi. California, Hawthorne’dan SpaceX planlanan derin uzay roketini (starship) güçlendirmek için metan kullanıyor. Metan, daha temiz yakılır ve SpaceX’in önceden kullandığı gaz yağı gibi yakıtlardan daha ucuzdur fakat bize hidrojen kadar belirli bir tepki sağlamıyor.
NASA fırlatmayı tekrar ne zaman deneyecek?
Bir an için, SLS hala Kennedy Uzay Merkezi’ndeki fırlatma rampasındayken mühendisler hidrojen sızıntılarını çözmeye çalıştı. Ama NASA’nın bir sonraki fırlatmayı ne zaman ve nasıl deneyeceğini belirleyen çok fazla düzenli olarak değişen faktör vardı.
Örnek olarak, roket rotasından saparsa onu yok etmek için bir güvenlik sistemi barındırıyor. Sistem bataryası ABD ordusunun fırlatma rampasında güvenlikten sorumlu bir kolu olan ABD Uzay Kuvvetleri tarafından belirlenen kurallara göre düzenli olarak yenilenmek zorunda. NASA’ya pillerin ömrü için zaten bir uzatma verildi ve bir tane daha alamazsa, pilleri sıfırlamak için SLS’i uzay merkezindeki bir binanın içinde yuvarlaması gerekecek. Bu, programa haftalar ekleyecek uzun bir süreç.
Lojistik karmaşıklığa ek olarak, NASA sadece belirli tarihlerde uzaya roket fırlatışı yapabiliyor. Bu tarihler, bir uzay aracının dönen Dünya’dan, Ay’ın çevresinden ve arkasından nasıl çıkarılacağı fiziği ile sınırlandırılırken, yolculuğunun sonunda kapsülün gün ışığı altında Pasifik Okyanusuna dönmesi gibi gerekenleri yerine getiririr. NASA SLS’i, ticari uzay gemisinin 4 astronotu Uluslararası Uzay İstasyonu’na (Uİİ) 3 Ekim civarında göndermek istemedi. Tüm bunlar, muhtemelen Ekim ayının ortasından önce gelmeyecek olan bir sonraki fırlatma girişimine bağlı. Ancak NASA, hidrojen sızıntısını ve pil sıfırlamasını o zamana kadar çözebilmesi ihtimaline karşı, fırlatma rampasını 23 Eylül ve 27 Eylül’e ayırdı.
SLS bünyesindeki bilimsel deneyler, gecikmeden etkilenecek mi?
10 küçük uydu ve derin uzayda biyolojik ve radyasyon sorunlarını test etmeye yönelik modülleri içeren deneyler NASA yeni uçuş planını bitirene kadar bir belirsizlik içinde. Uydulardan beşi, bazı durumlarda bir yıldan fazla bir süre önce rokete yerleştirildiğinden bu yana pillerini şarj etmedi. NASA, onlara ulaşabilmek için parçaları sökmek zorunda olacak. Uzatılmış fırlatma gecikmeleri bazı uyduların görevlerini tamamlayamadıkları noktalarda bataryaları boşaltabilirdi. Ama Artemis I’in ana hedefi SLS roketini ve astronotları bir gün Ay’a geri döndürecek kapsülü test etmek.
Başarısız girişimler, astronotları Ay’a geri gönderme planını geciktirecek mi?
Roket aylarca yerde durmadıkça yüksek miktarlarda etkilemeyecek. SLS on yıldan fazladır geliştirilmekte olduğundan, programının arkasında ve bütçesinin üzerinde olduğu için Artemis I gecikmeleri ile birlikte uzay uçuşları için fırlatma günleri, düzenli olarak kayıyor. Geçen ayki son iptallerden sonra NASA yöneticileri Bill Nelson ajansın Artemis II uçuşu için planına devam ettiğini söyledi. 2024’te,1972’den beri Ay’ın güney kutbuna ilk mürettebatlı ay inişi olan Artemis III takip edecek. Bu tarihler büyük ihtimalle geçerli olmayacak ama projeyi yürüten uzay ajanslarının herkese açık bir şekilde üzerinde çalıştığı tarihler şimdilik bunlar.
NASA bu uçuşlara yatırım yapıyor, uzun süreçli insanları aya götürme hedeflerini izliyor ve sonunda onları marsa gönderme hedefinde. Güneş sistemi boyunca insan varlığını sürdürmek, keşif ve bilim için bir plan oluşturmaya çalışıyoruz.” Diyor, ajansın yönetici yardımcısı ve eski bir uzay mekiği komutanı olan Pam Melroy.
Kaynak: Why NASA’s Artemis Moon launch is delayed — and what’s next, NASA
