Son yıllarda yeni adı Hadad, eski adı Meturan olduğu saptanan yerdeki kazıda, Gilgameş’in ölümüne ait, Nippur metninden biraz değişik ve hemen hemen 305 satıra ulaşan bir metin ortaya çıktı. Arada bazı kırık satırlar olmasına karşın, 217 satıra kadar okunabiliyor. Bu kısımda Gilgameş’in ölüm halinde hastalığı, öleceğini bildiren rüyası, rüyanın doğru çıkışı anlatılıyor.
Gilgameş’in ölümüne ait bazı tablet parçaları Nippur kazılarında bulunmuştu. Fakat onlardan tam bir metin çıkarmak mümkün değildi. Son yıllarda yeni adı Hadad, eski adı Meturan olduğu saptanan yerdeki kazıda, Nippur metninden biraz değişik ve hemen hemen 305 satıra ulaşan bir metin ortaya çıktı. Arada bazı kırık satırlar olmasına karşın. 217 satıra kadar okunabiliyor. Bu kısımda Gilgameş’in ölüm halinde hastalığı, öleceğini bildiren rüyası, rüyanın doğru çıktığı anlatılıyor.
Gilgameş’in hasta yatağında gördüğü rüya Gilgameş 6 gündür hasta. Pek çok kahramanlıklar yapmış olan o, artık kolunu, ayağını kıpırdatamıyor. Onu hastalık cini Namtar yakalamış. Bu arada bir rüya görüyor. Bu rüyada, Tanrılar Meclisi’nde, Tanrı Enlil, An ve Enki birçok kahramanlıklar ve iyi işler yapan Gilgameş’in ölmesine üzülüyorlar. Onlar yalnız Ziusudra’ya tufandan sonra ölümsüzlüğü vermişler; Gilgameş’in annesi Tanrıça Ninsun olduğu halde, ona da ölümsüzlüğü vermelerine olanak yok. Buna Bilgelik Tanrısı Enki bir çözüm buluyor: Gilgameş yeraltında oradakilerin yöneticisi olacak, Tanrı Ningişzida ve Dumuzi gibi sözü geçecek. Onu, pek çok kimseler ziyaret edecek. Gideceği yer de o kadar fena değil, orada kendi yakınları, arkadaşları, sevdikleri bulunuyor. Geride kalanlar onu saygıyla anacaklar.
Gilgameş uyanınca çok korkuyor. Rüyayı yorumlatıyor. Buna göre, gerçekten böyle oluyor.
18 satır kadar kırık kısımdan sonraki bölüm, başka parçalardan toplanıyor. Bu bölüm, Gilgameş’in oğlu Urlugal tarafından yapılan babasının mezarıyla ilgili:
Gilgameş ölüm yatağında!
Hey koca vahşi boğa1 Yatıyor, asla kalkamayacak!
Bey Gilgameş yatıyor, artık asla kalkamayacak
Kusursuz ağacı getiren yatıyor, artık asla kalkamayacak
Omuz bağıyla bağlanan kahraman yatıyor, artık asla kalkamayacak
Gücü tam olan yatıyor, artık asla kalkamayacak
Kötü olanı ezen yatıyor, artık asla kalkamayacak
Bilgelikle konuşan yatıyor, artık asla kalkamayacak
Dağa tırmanmasını bilen yatıyor, artık asla kalkamayacak
10- Kullab’ın Beyi olan yatıyor, artık asla kalkamayacak
Keder yatağında yatıyor, artık asla kalkamayacak
Kalkamıyor o, oturamıyor o, o üzüntülü,
Yiyemiyor, içemiyor, üzüntüsü çok.
Namtar·ın kilidi yakalamış onu kalkamıyor,
Gölde yakalanan balık gibi kalkamıyor,
Tuzağa yakalanmış ceylan gibi yatıyor,
Elleri olmayan, ayakları olmayan Namtar, gece yakalamış insanı.
Bundan sonra birçok kırık satır var. Biraz anlaşıldığına göre, Gilgameş 6 günden beri hasta yatıyor. Üzerine belki bir sihir olarak, tatlı bir şey serpiliyor. Uruk ve Kullab halkı, hep onun hastalığından konuşuyor.
Sonra genç bey Gilgameş
Namtar’ın yatağında yatarak rüya görüyor uykusunda.
Bu rüyasında:
50- Bey Gilgameş Tanrıların tören yerindeki toplantısına yaklaşıp,
Otururken ona dediler ki:
Bu durumda: Her yolculukta ve her yolda sedir ağacını dağdan getirdikten
Huvavayı ormanında vurduktan sonra,
Gelecek günler için süresiz olarak heykeli dikildikte,
Tanrıların mabetlerini yaptıktan sonra,
Sen Ziusudra’nın yerine ulaştın.
Ülkeye tamamıyla unutulmuş me’leri getirdin,
60- El yıkama, ağız yıkama geleneklerini iyi bir düzene koydun.
Bundan sonra, 60-66 arası satırlar, kırık.
Tufanın yerleşim yerlerini, aynı zamanda yabancı ülkeleri yok ettiği gibi
Gilgameş çekip alınmamalı.”
Bu Enlil’in Enki’ye önerisi idi.
Enki, An ve Enlil’e cevap verdi:
“Eski günlerde, çok eski günlerde,
70- Eski gecelerde, çok eski gecelerde,
Eski yıllarda, çok eski yıllarda,
Kurulumuz tufanı yaptırıp her şeyi silip
5upürdükten sonra,
Böylece insanlığın tohumunu kuruttuk (dedik).
Ortamızda yaşayan yalnız,
Ziusudra, yaşayan insanlığın adıdır.”
“Gökte ve yerde yaşam adına yemin ettiğim,
Günden sonra insanlık ebedi hayata bir daha sahip olmayacaktır.”
Şimdi onlar (An ve Enli!) gözlerini Gilgameş’e diktiler.
Fakat onun annesi yüzünden onu koruyamadım.
80- Gilgameş yeraltında ruhlar arasında,
Yeraltının valisi olsun o,
En önde ruh olsun o
O (Enki) seçim kararını böylece bildirdi:
“Sen konuştuğun zaman sözlerin Dumizi ve Ningişzida gibi önemli olsun.”
Sonra genç bey, Gilgameş
Yaşayan bütün insanlığa üzüntü olsun,
Üzüntü olsun, acı olsun o,
Gençler ve güçlü adamlar ayın hilalini gözlerken,
Işık almasınları
90- Utu’nun oğlu Sisik,
Onun karanlığına ışık versin,
İnsanlık için getirdiğim kötü sihir, şimdi senin için getirilsin,
Benim kesilen göbek bağım ne getirildiyse, şimdi senin için getirilsin,
İnsanlığın en karanlık günü ulaşacak sana,
İnsanlığın en yalnızlık yeri ulaşacak sana,
Göğüslenemeyen tufan dalgası ulaşacak sana,
Eşi olmayan kavga ulaşacak sana,
Kaçılamayan savaş ulaşacak sana,
Kurtulunamayan kötülük ulaşacak sana,
100- Senin kızgın kalbin büyük şehre inmesin,
Utu önünde söylenmeli:
“O benim için çözümleyecek”
Palmiye elyafından ip gibi çözülsün, soğan gibi soyulsun,
Büyük Tanrılar Anunakiler’in huzurunda cenaze kurbanı!
en- rahibinin, lagar -rahibinin yattığı yere,
lumah ve ereşdingir’in yattığı yere,
guda’nın ve gada’nın yattığı yere,
ereşdingir’in, “gerçek birinin” yattığı yere,
Babanın, büyükbabanın yattığı yere,
Annenin, kız kardeşinin ve bebeğinin,
110- Değerli arkadaşının, dostlarının,
Genç adam, birlikte olduğun arkadaşın Enkidu’nun,
Büyük şehre atanmış valinin,
Askerin ustasının yattığı yere,
Ordunun kumandanının yattığı yere,
Bir adamın aradığı büyük şehir Arali’ye,
Onların girdiği yere,
Kız kardeşini evinden sana getirteceğin yere,
Bebeğini evinden sana getirteceğin yere,
Sana ait olanları ve sana değerli olanları sana getirteceğin yere,
Şehrin yaşlılarını sana getirteceğin yere.”
120- O üzüntülü, onun kalbi sıkıntılı,
Şimdi Anunakiler onu aralarına kabul ettiler,
Büyük Tanrıların arasında onu ikinci olarak saydılar,
O (Enki) onu yeraltı dünyasına vali yaptı.
Yargıyı yerine getirdi, o karar verdi:
“Sen konuştuğun zaman sözlerin Ningişzida ve Dumuzi gibi önemli sayılacak.”
Sonra genç bey, bey Gılgameş birden
Kalktı [O bir rüya idi! Titredi. O uyumuştu!]
o elleriyle gözlerini [oğuşturdu, büyük bir sessizlik vardı]
rüya …
130- üya …
Annemin beni doğurduğu gündeki gibi toplantı!
Bu günde…
Tanrıça Ninsun’un kucağında tuttuğu zamanki gibi, eskisi gibi olacak mıyım?
… büyük dağ…
[elleri olmayan] ve ayakları olmayan N[amtar] kaçamıyor.
…Bu rüyanın yorumu bey Nudimmud tarafından açıklandı:
Gilgameş’in rüyası doğru çıkıyor
140- Tanrıların tören yerindeki toplantısına,
Bey Gilgameş getirildiğinde,
Gilgameş otururken ona söyledikleri,
“Her gezisinde, her yolda
Tek ağaç olan sediri dağlardan getirerek
Huvava’yı ormanda vurduktan sonra,
Gelecek günler için ebedi olarak heykeli dikildikten sonra,
Tanrıların mabedini inşa ettikten sonra,
Ziusudra’ya yerinde ulaştın!
Çoktan beri Sumer’in unutulmuş me’ !erini,
150- Buyruklarını ve törenlerini getirdin!
El yıkamasını, ağız yıkamasını düzene koydun1
Oturulan yerleri ve yabancı ülkeleri yıkan tufan…
Şimdi Gilgameş bunun gibi çekip alınmamalı!”
Bu Enlil’in Enki’ye önerisi idi.
Enki Enlil’e cevap verdi:
Eski günlerde, çok uzak günlerde,
160- Eski gecelerde, çok uzak gecelerde,
Eski yıllarda, çok uzak yıllarda,
Meclisin tufanı silip süpürttüğü,
İnsanlığın tohumu yok edildiğinde (dedi ki:)
“Bizim aramızda yaşayan tek insan sen
Ziusudra canlı olan insanlığın adısın!
O günlerde göğün ve yerin yaşamı üzerine
İnsanlığın ebedi yaşamı olamayacaktır, diye yemin ettim.”
Şimdi onlar (An ve Enli!) gözlerini Gilgameş’e diktiler.
“Fakat onu annesi (Tanrıça Ninsun) dolayısıyla koruyamam!
170- Gilgameş yeraltındaki ölüler, ruhlar arasında
Yeraltı dünyasında vali olsun!
O (Enki) seçimini bildirdi, kararını verdi:
“Sen konuştuğun zaman sözlerin Ningişzida ve Dumuzi gibi önemli olsun!”
Sonra genç bey, Gilgameş
Bütün insanlığa, canlılara üzüntü olsun!
O yaşayan ve ölenler için,
Ayın hilalini gözleyen gençler ve güçlü adamlar,
Onsuz (Gilgameş’siz) ışık alamasınlar!
180- Onun oğlu Sisig,
Onun karanlık yerlerini ışıklı yapıyor.
İnsanlık için getirdiğim kötü sihir şimdi senin için getirilecek.
Benim kesilen göbek bağım ne getirdiyse, şimdi sana senin için getirecek.
İnsanlığın en karanlık günü sana ulaşacak.
İnsanlığın en yalnız yeri sana ulaşacak ki,
Göğüslenemeyen tufan sana ulaşacak.
Eşi olmayan kavga sana ulaşacak.
Kaçılamayan savaş sana ulaşacak.
Kurtulunamayan kötülük sana ulaşacak.
190- Senin kızgın kalbin şehre inmesin!
Utu önünde söylenmeli: “O benim için çözümleyecek.
Palmiye elyafından olan ip gibi çözülsün, soğan gibi soyulsun!”
Büyük Tanrılar Anunakilerin huzurunda cenaze kurbanına!
en- rahibinin, lagar- rahibinin yattığı yere,
lumah ve ereşdingir’iri yattığı yere,
Babanın, büyükbabanın yattığı yere,
Annenin, kız kardeşinin, bebeğinin,
200- Değerli arkadaşının, dostlarının,
Genç adam arkadaşın
Enkidu’nun, çevrendekilerin,
Kralın büyük şehre yaptığı valinin yerine,
Ordu başının yattığı yere,
Ordu kumandanın yattığı yere,
Bir adamın aradığı büyük şehir
Arali’ye
Onların girdiği yere (gireceksin!)
(O yere) kız kardeşini evinden getirteceksin!
Bebeğinin evinden bebeğini getirteceksin!
Kendininkini getirteceksin, değer verdiğin birilerini getirteceksin.
210- Şehrin yağlılarını getirteceksin.”
O keder içinde, kalbi parçalanıyor,
Şimdi Anunakiler aralarında saydılar onu!
Onlar büyük Tanrıların ikincisi olarak saydılar onu!
O (Enki) onu yeraltı dünyasına vali yaptı,
O yargısını yerine getirdi, kararını verdi:
“Sen konuştuğun zaman sözün Nigişzida ve Dumuzi’nin sözleri gibi önemli olacak.”
Gilgameş’in mezarı
Metnin bundan sonrası, tahminen 18 satırlık kırık kısımdan sonra, Gilgameş’in oğlu tarafından yaptırılan mezarı hakkında. Bunlar çeşitli kırık parçalardan alınmış. Oğlunun adı Urlugal. Adı, kral listesinde de yer alıyor. Yazılanlardan çıkarılan anlama göre, o mezarı önce bir süs gibi çizmiş, sonra Uruk ve Kullab halkını yardıma çağırmış.
Kırık olan kısım, satır 216-234 arası olarak kabul ediliyor.
235- O …. onun örneğini çizdiği mezar bir ziynet gibi,
Tanrıları Enki şaşkına dönmüş onlara,
Rüyasının çözümünü eğlence yaptı.
Urlugal yorumladı, kimsenin yorumlayamadığı rüyayı.
Bey Urlugal şehrinden yardım topladı.
Haberci bütün ülkede öttürdü borusunu.
Uruk’un yardımı tufandı,
Kullab’ın yardımı dopdolu bir buluttu.
Yarım ay geçti.
5 gün değil, 10 gün değildi.
Fırat’ı açtılar, suyunu boşalttılar,
Öyle ki, çıkan kabuklar güneşi bile hayran ederdi.
Sonra Fırat’ın ortasında … onun suları gitti.
250- O mezarını taştan yaptı.
Duvarları taştandı,
Kapı kanatları taştandı.
Kilidi ve eşiği diyorit taşındandı.
Kapı ekseni diyoritten,
Bağlantıları altındandı.
O ağır taş kapıyı kapadı,
Üzerine bütün kara toprak döküldü,
Öyle ki, gelecek günlerde,
Kimse bulamayacaktı mezarı.
260- Birisi onun yüzünü arasa bile bulamayacaktı.
Şimdi Uruk’ta güçlü ev meydana getirilmişti
Onun sevgili karısı, onun sevgili çocukları
Onun sevgili birinci karısı, ikinci karısı (1)
Buradan sonra Meturan tableti kırık. Kırık kısmı, Nippur’da bulunan tablette sürdürüyoruz:
1- Onun sevgili karısı, sevgili çocukları,
2- Onun sevgili birinci karısı, ikinci karısı,
3- Onun sevgili şarkıcısı, yardımcısı,
4- Onun sevgili berberi,
5- Onun sevgili yandaşları sarayda hazırdılar.
6- Onun sevgili yaratıkları,
7- Uruk’taki onun sarayı olan ağıllarında yatıyorlardı.
8- Nisun’un oğlu Gilgameş,
9- Ereşkigal için hazırlanan hediyeleri ortaya koydu.
10- ? için hazırlanan hediyeleri ortaya koydu.
11- Dimpikug için bu sürprizleri ortaya koydu.
12- Bitti için hediyeleri ortaya koydu.
13- Ningişzida ve Dumuzi için hediyeleri ortaya koydu.
14- Enki, Ninki, Enmul, Ninmul,
15- Enduga, Ninduga,
16- Endaşurima ve Nindaşurimma,
17- Enmu-utula ve Enmeşarra,
18- Enlil’in kadın ve erkek ataları için.
19- Sofranın beyi Şulpae,
20- Sumukan ve Ninhursag.
21- Kutsal tepenin Anunna’sı,
22- Kutsal tepenin Nungal’leri (-=igigi)
23- (Ölmüş) en-rahipleri ve ölmüş lagar- rahipleri,
24- (Ölmüş) lumah-rahipleri ve ereşdingir- rahipleri,
25- (Ölmüş) gutla-rahipleri ve gada-rahipleri için
26- Hediyeler ortaya kondu.
27- …
28- … bu hediyeleri ortaya koydu.
29- … o yattı.
30- Ninsun’un oğlu Gilgameş
31- … suyu döktü (?)
32 –
33- … Onun için burunları akıyor.
34- Onun şehrinin … insanlığı
35- …
36- Onlar … toz içine serptiler.
37- Sonra genç bey, bey Gilgameş,
38- Aralıksız Enlil’in (koruması) altında olan,
39- Ninsiun’un oğlu Gilgameş,
40- … soyu, onunla boy ölçüşecek hiçbir kral doğmamıştır.
41- … bulunamaz, yoktur.
42- Kullab’ın Beyi Gilgameş, senin övgün tatlıdır.
Gilgameş’in anılması
Nippur Tableti burada bitiyor. Küçük bir Meturan tablet parçasında bulunan, pek anlaşılamayan satırlarda, Gilgameş mezara girince arkasından saçını yolanlar ve burunları akanlardan (ağladıkları için olacak) söz edildikten sonra, Gilgameş’in durumu ve onun anılması anlatılıyor:
295- ..
Şimdi Gilgameş’in
Keyfi yerinde, kalbi mutlu idi.
Olabildiğince namı olan adam,
Eskiçağlardan beri heykeli yapılanların,
300- Tanrıların evlerine konulanların,
Onların adları yüksek sesle okunur, asla unutulmaz!
Enlil’in büyük kız kardeşi Arura,
Çocuğu yerine birçok delikanlılar yaptı.
Bu heykel, eski günlerde yapıldığı ve ülkede yüksek sesle okunduğu için,
Ninazu’nun annesi Ereşkigal, senin övgün tatlıdır!
Gilgameş’in ölümüne ait metin burada bitiyor. Görüldüğü gibi, Gilgameş’in ölümü konusu, orada burada bulunan tabletlerin, parçaların bir araya getirilmesiyle ortaya çıkmış. Edebi konuların hemen hepsinde, çeşitli bilim insanları tarafından müzelerde bulunan aynı konuya ait parçalar saptanıyor, kopya ediliyor. Bu kopyalar üzerinde çalışılıyor, birbirini tamamlayan parçalar kopyalara göre birleştiriliyor. En sonra da çevrileri yapılıyor.
Bunları çevirmek çok zor. Aradaki kırık yerler yüzünden konunun bağlantısı olmadığından veya işaretlerin çeşitli okunuşları olduğundan çevirilerde yanlış anlamalar da oluyor. Bunlar yalnız bir kişinin değil, birkaç Sumeroloğun uğraşıları sonucu onaya çıkıyor ancak. Bu metni daha önce yayımlananlarla bir araya getirerek, son çevrisini Cavigneaux ve Al-Rawi yaptı. Onların çevirisini yeniden düzelterek kendi yorumlarıyla yayımlayan Niek Velhuis oldu. Bizim çevrimiz, bu sonuncunun çalışmasına (2) dayanıyor.
DİPNOTLAR
1) Eski Sumer’ de ikinci bir karı yak. Bu konu çok sonra yazıldığı için, ortaya ikinci kadın çıkmış.
2) Niek Velhuis, The Solution of Dreem: A new lnterpretution of Gilgameş’s Death, JCS 53, 2001.
