Eşinin eşlik edemediği bir tırmanışta Fanny Bullock, Himalayalar’daki Nun Kun zirve kümesini ölçeklendirmiş ve en üst noktaya ulaşmıştır (1906). Rehberleriyle birlikte, o güne kadar bir kadının ulaştığı en yüksek noktaya, 23.300 fite (7000 metreden fazla) tırmanmıştır. Bir kadın dağcı olarak rekoru 1934’e kadar kırılamayacaktır. 15.000 ila 20.000 fit arası yüksekliklerde termal giyim ve kamp malzemesi olmaksızın çalışabilmiş olması, Fanny Bullock Workman’ın başarılı bir dağcı yapar.
Seyahat yazarı ve dağcı Fanny Bullock Workman, 1859’da Worcester-Massachusetts’te doğdu. Bir dönem Massachusetts valiliği yapan babası Alexander Hamilton Bullock Cumhuriyetçi bir politikacıydı. Annesi Elvira Hazard ise, 19. yüzyıl ortalarının önde gelen barut üreticisi ve emlak zengini Augustus George Hazard’ın kızıydı. Özel bir eğitim gören Fanny Bullock, zenginlik içinde büyüdü. Eğitimini New York, Paris, Dresden şehirlerindeki farklı okullarda tamamladı. 20 yaşında ailesinin yanına döndüğünde tanıştığı, Yale mezunu hekim William Hunter Workman ile 1881’de evlendi.
Eşiyle ortak payda: Bisikletle ve tırmanarak keşfetmek
Çift 1886 yılında Almanya ve İskandinavya bölgelerini kapsayan uzun bir tura çıktı. William Workman’ın sağlık sorunları yaşamasıyla 1889’da Almanya’ya yerleştiler. Sonraki on yılın çoğunu, yatılı okullarda okuyan kızlarıyla birlikte, baştan sona Avrupa’yı ve Akdeniz kıyılarını gezerek geçirdiler. Dağ tımanışını seven ikili Alpler’i birlikte keşfetti. İspanya ve Kuzey Afrika’nın ılıman bölgelerini bisikletle gezdiler. Bu turlar Fanyy Bullock Workman’ın ilk iki gezi kitabı “Cezayir Anıları” (Algerian Memories, 1895) ve “Modern İberya’da Tekerlek Eskizleri” (Sketches Awheel in Modern Iberia, 1897) için materyal sağladı. Her ikisinin adını taşıyan sekiz kitap bulunmakla birlikte, asıl yazarın Fanny Bullock olduğunu ve kitaplara William Hunter’in minör katkısı bulunduğunu savunan görüşler vardır.
1897’de Workman çifti ilgilerini Asya’ya çevirdi ve iki yıl boyunca Sri Lanka, Java, Sumatra, Fransız Hindiçini ve Hindistan gibi yerleri bisiklet üstünde gördüler. Workman çifti seyahatlerini olumsuz şartlar nedeniyle ve genellikle serin kış aylarıyla sınırlamalarına rağmen 1899 yılı boyunca binlerce kilometre yol kat ederek Hint Alt Kıtası’nın çoğu kısmını gezdiler. Tarihi Asya mimarisi, sanatı ve kültürüne ilişkin açıklamalar içeren “Kasaba ve Orman Yoluyla” (Through Town and Jungle, 1904) adlı kitabı, bu seyahatin notlarından oluşturmuşlardır.
Himalayalar tırmanışları ve “eşit çalışma arkadaşlığı”
1899’da ücretli rehberler ve hamalların yardımıyla Himalayalar’ı keşfetmeye başladılar. O dönem coğrafyacılarının da yeni tanımakta olduğu Karakurum Sıradağları’ndan çok etkilendiler. Sonraki 13 yıl boyunca bölgeyi ikinci bir yuva olarak benimsediler ve buzullarını ve zirvelerini haritalamak üzere yedi ayrı, büyük keşif tırmanışı yaptılar. Karakurum özelinde önemli bilgiler edinen Workman çifti, “Himalaya’nın Buz Dünyası’nda” (In The Ice World of Himalaya, 1900) ve “Karlı Hispar’ın Çağrısı”; (The Call of the Snowy Hispar, 1910) isimli eserlerinin de içinde olduğu bölgeye ilişkin beş kitap yayınladılar. Kitap görselleri Workman çifti tarafından çekilen fotoğraflardan oluşmaktadır. Birbirini tamamlayan harita ve tablo ekleri, daha sonra pek çok açıdan gözden geçirilmiş ve yeniden değerlendirilmiştir. Tutkulu gözlemciler olmalarına rağmen, Workman çifti meteorolojik şartlar, buzul bilimi, aşırı yüksekliğin insan sağlığına etkileri üzerine eğitimli değildi. Haritalarındaki hataların kendilerine eşlik etmeleri için işe aldıkları topografların beceri yetersizliklerinden ve zorlu haritalama işini zaman darlığı içinde tamamlama çabalarından kaynaklandığı söylenebilir.
Birliklerini eşit çalışma arkadaşlığı olarak tanımlayan Workman ikilisi, keşif gezilerinde görevleri bölüşmekte ve sorumlulukları dönüşümlü olarak paylaşmaktadır. Örneğin, bir seyahat öncesi Fanny Bullock bilimsel ve fizyolojik testleri düzenlerken, William Hunter seyahatin ihtiyaç listesini ve çalışanları ayarlamaktadır; bu görevler bir sonraki seyahatte takas edilmektedir. Bu işbirliğinin yanında, söylentilere göre Workman çifti Asyalı işçilere karşı tahammülsüz ve aşağılayıcı davranmak konusunda da bir ortaklık içindedir.
En yükseğe çıkan kadın rekoru
Genellikle birlikte tırmanan çift, şartlar ve sağlık durumları el vermediğinde tek çalışmak zorunda kalmışlardır. Böyle bir seferde (1906’da) William Hunter’ın eşlik edemediği Fanny Bullock, Nun Kun zirve kümesini ölçeklendirmiş ve en üst noktaya ulaşmıştır. Rehberleriyle birlikte, o güne kadar bir kadının ulaştığı en yüksek noktaya, 23.300 fite (7000 metreden fazla) tırmanmıştır. Rekoru 1908 senesinde And Dağları’nda 24.000 fite tırmanan Annie Smith Peck tarafından kırılmıştır. Workman, Peck’in tırmanışının gerçek yüksekliğini hesaplamak üzere bir gözlemci grubu kurmuş, 1911’de Peck’in tırmanışının sadece 21.812 fit olduğunu raporlamıştır. Workman’ın keşif gezilerini tamamlamasının ardından Himalayalar’da yapılan sonraki gözlemlerde zirve noktası 22.815 fit olarak güncellense de, 1934’e kadar bir kadın dağcı olarak rekoru kırılamamıştır. Genellikle 15.000 ila 20.000 fit arası yüksekliklerde termal giyim ve kamp malzemesi olmaksızın çalışmalarını sürdürebilmiş olması, Fanny Bullock Workman’ın başarılı bir dağcı olarak değerlendirilmesine yol açar.
Çalışmaları nedeniyle eşi William Hunter ile birlikte Avrupa’da önemli bazı coğrafya ve dağcılık kulüpleri tarafından ödüllendirilmiştir. Avrupa ve Amerika’nın büyük şehirlerinde dersler vermiştir. 1925’te Cannes’te ölen Fanny Bullock, vasiyetinde kişisel servetini dört büyük üniversiteye bağışlamıştır. İsmiyle anılan burs programları halen yaşamaktadır. İsteği 1937’de William Hunter’in ölümüyle yerine getirilebilmiştir. Fanny Bullock’un kadınlara oy hakkı tanınması konusundaki tavrı, feminist çalışmalara verdiği destek olarak değerlendirilebilir. 1913’de Himalayalar’da “Kadınlara Oy Hakkı” yazılı gazete sayfasını elinde tutarken fotoğraf veren Fanny Bullock, hayatı boyunca kadınların yaşam koşulları hakkında yazmayı sürdürmüştür. Fanny Bullock’un kendisini azimli, gururlu, yorulmak bilmez kâşif olarak tanımlaması ile yaşadığı dönemin toplumsal koşulları arasında anlamlı bir ilişki bulunduğu söylenebilir.
Kaynaklar
1) Beth Kraig, Fanny Bullock Workman, National Biography, Oxford University Press, 2010.
2) Sarah Richardson, “Peak Pioneer”, In American History, Weider History Group Language: English, Ekim 2015, Cilt: 50, S:4, ss.20-22.
Arnavutluk dağlarının gezgini: Mary Edith Durham
Antropolog ve gezgin Mary Edith Durham, 1863’de Londra’da doğar. 1878 – 1882 arasında Bedford Koleji’ne gider, ardından Kraliyet Akademisi Okulları’na geçer. 1900’den itibaren 20 yıl boyunca Balkanlar’ı gezer. Çeşitli yardım kuruluşları için çalışan Durham, Arnavutluk Dağlarının en iyi dağcısı olarak kabul edilir. Balkan etnografi çalışmaları bir kitap serisine dönüşmüştür. En ünlü eseri “Yüksek Arnavutluk” (High Albania) halen Kuzey Arnavutluk dağlık bölge toplumuna ve geleneklerine özgü en iyi rehber olarak bilinmektedir. Durham’ın çalışmaları Kraliyet Antropoloji Enstitüsü’ndedir. Günlükleri ile birlikte geleneksel Balkan kostümü ve mücevher koleksiyonu ise Halifax’taki Bankfield Müzesi’nde yer alıyor.
