ODTÜ ve Hacettepe Üniversitesi’nden araştırmacıların, Anadolu’da Yontma Taş Devri’nden günümüze ulaşan koyun kemiklerinin incelemesiyle yaptıkları bir çalışma, geçtiğimiz ay dünyanın en saygın biyoloji dergilerinden birinde yayımlandı ve özellikle Avrupa koyunlarının kökeni üzerine ortaya attıkları bakımından oldukça ses getirdi. Okuyacağınız yazı, makalenin baş yazarlarından Erinç Yurtman tarafından dergimiz için hazırlanmış bir derleme makalesidir. Dergimizin Aralık sayısında, bu çalışmadan daha detaylı bir şekilde bahseden, Erinç Yurtman, Eren Yüncü ve Füsun Özer ile yapılmış bir söyleşi yer alacak.
ODTÜ Antik DNA ve Hacettepe Üniversitesi Human-G laboratuvarlarında çalışan bilim insanlarının baş yazarlığını yaptığı, 7 ülkeden toplamda 42 araştırmacının katkıda bulunduğu, koyunların demografik tarihine ışık tutan şu ana kadarki en kapsamlı antik genom makalesi bu Kasım ayında Nature dergisine ait “Communications Biology”de yayınlandı.
Daha önce yapılan arkeolojik ve zooarkeolojik çalışmalar, insan topluluklarının, avcı toplayıcı yaşamdan tarım ve hayvancılığa geçişi sırasında (günümüzden yaklaşık 10 bin yıl önce) Orta Doğu ile birlikte Doğu ve Orta Anadolu’yu da içine alan bir bölgede koyunu evcilleştirdiğini gösteriyordu. Yine aynı alanda yapılan çalışmalar koyunların evcilleştirildikten sonra insan göçleriyle beraber Avrupa, Afrika ve Asya’ya yayıldığını bize söylüyordu ancak koyunların tam olarak başka hangi bölgelerde ve kaç kere evcilleştirildiği konusunda net bilgiler elimizde yoktu.
Yeni yayınlanan bu çalışmada daha önce cevaplanmamış soruların yanıtı dünyada ilk kez koyun evcilleştirmesinin ortaya çıktığı bölgede yer alan Orta Anadolu (Tepecik Çiftlik Höyük, Pınarbaşı Boncuklu Höyük, Canhasan III) ve evcilleştirmeyi takip eden birkaç bin yılda evcil koyunun yayıldığı Batı Anadolu’daki (Ulucak Höyük ve Barcın Höyük) kazı bölgelerinden çıkarılan 180 bireye ait veriler incelenerek arandı. Makalede çalışılan koyun örnekleri 12000 ile 6000 yıl öncesine kadar uzanan geniş bir zaman dilimini temsil ediyor. Tüm genom verisi elde edilen 4 birey ise orta ve geç Neolitik (Cilalı Taş Devri) dönemine ait.
Çalışmada, çıkarılan örneklerden elde edilen mitokondri ve çekirdek DNA’sı verileri başka çalışmalarda yayınlanan modern koyun ve Neolitik döneme ait Orta Asya koyunlarının verileriyle karşılaştırıldı. Sonuçlar oldukça şaşırtıcı. Tüm genom verisi elde edilen Anadolu antik koyunları genetik olarak günümüz Avrupa koyunlarına Asya koyunlarından daha yakın gözüküyor. Bu da çok yüksek bir olasılıkla Anadolu’da evcilleştirilen koyunların insan göçleriyle Avrupa’ya taşındığını gösteriyor. Araştırmada göze çarpan başka bir bulgu da, karşılaştırma için kullanılan Orta Asya Neolitik koyunlarının günümüz Asya koyunlarına genetik olarak daha yakın, Avrupa koyunlarına ve Neolitik Anadolu koyunlarına daha uzak olması. Bu sonuç bize birden fazla evcilleştirme merkezini işaret ediyor olabilir.
Makalede ayrıca Avrupa ve Asya modern koyunları arasındaki genetik farkı açıklayabilecek birden fazla senaryoya değiniliyor. Çalışmaya göre birden fazla evcilleştirme merkezinin varlığı, evcilleştirme sonrası yaşanan genetik karışımlar ve belirli özelliklere göre seçilen ırkların dünyada yayılması gibi senaryolar günümüzde görülen bu farklılaşmaya katkı sağlamış olabilir.
İlgili Makale: Archaeogenetic analysis of Neolithic sheep from Anatolia suggests a complex demographic history since domestication
