Çeviren: Ebru Oktay
COVİD-19 nedeniyle hâlâ her gün insanlar ölüyor. Hastalığın zayıflatıcı etkileriyle karşı karşıya kalan birçok kişi için bu, çok gerçek ve anlık bir deneyim olmaya devam ediyor. Ancak pek çok kişi için salgının koşulları bir hatıra meselesi haline geldi. Bu anılar hâlâ taze ve acı verici olabilir ya da zaman geçtikçe daha uzak ve nötrleşmiş olabilir. Her iki durumda da, neredeyse hiç şüphesiz güvenilmezdirler.
Bu başlı başına bir sürpriz değil aslında: Farklı insanların aynı geçmiş olaylarla ilgili çok farklı anılarının olması ve önceden var olan önyargıların bu anıları etkileyebilmesi, insan psikolojisinin yerleşik bir yönüdür. Ancak bu ay Nature dergisinde yayınlanan bir makalede bildirilen bir dizi çalışma, hem COVID-19 salgınının ciddiyetine hem de hastalığın yayılmasını sınırlamak için alınan önlemlere ilişkin izlenimlerimizin bir şekilde çarpıklaştığını gösteriyor gösteriyor: Aşılama durumumuz.
Ülkeler, yetkililerin salgını nasıl ele aldığını ve bir dahaki sefere nelerin farklı yapılması gerektiğini incelemek için kolektif hafızalarını çalıştırırken, ortaya çıkan sonuçlar da epey düşündürücü. Nature gazetesinin yazarı, Almanya Erfurt Üniversitesi’nden Cornelia Betsch, “Geriye dönüp baktığımızda, önyargılı anılara sahip olduğumuzun farkında olmalıyız. “Haklı da olabilirsin, haksız da. Ya da büyük ihtimalle hepimiz yanılıyoruz” diyor.
Betsch ve meslektaşlarının projesi, 11 ülkede 10.000’den fazla kişiyle anket yapılmasını içeriyordu. Çalışma için, 2020 yazında veya 2020-21 kışında SARS-CoV-2 enfeksiyonu risklerini tahmin etmeleri istenen Alman yetişkinlerle yeniden anket yaptılar ve onlardan daha önce yapılan bir anketteki yanıtlarını hatırlamalarını istediler. Projeye 2022’nin sonlarında, bir gazetecinin bir konferansta aşıya karşı çıkanların salgınla ilgili anlatımlarını bir sonraki ankette değiştiriyor gibi göründüğünü belirtmesi üzerine başladılar. Yazarların analizi, aşılanmamış durumlarıyla güçlü bir şekilde özdeşleşen aşılanmamış bireylerin, daha önceki risk tahminlerinin gerçekte olduğundan daha düşük olduğunu hatırlama olasılıklarının daha yüksek olduğunu ortaya çıkardı. Tam tersi ve daha da belirgin olarak, aşı yaptıranlar, hastalığa yakalanma risklerine ilişkin önceki algılarını olduğundan fazlaymış gibi tahmin ediyorlardı.
Her çalışmada olduğu gibi bunda da uyarılması gereken yanlar var elbette. Veriler çevrimiçi olarak toplanmıştı ve örneklenen ülkelerin çoğu Kuzey yarımküre’de bulunan zengin ülkelerdi. Çalışmada farklı bölgelerde yürürlüğe konulan farklı pandemi politikalarının etkisi değerlendirilmedi. Araştırmacılar ayrıca yalnızca yetişkinleri araştırmışlardı. Bu aşamada, çocukların büyüdüklerinde salgını nasıl hatırlayacaklarını veya yetişkin olduklarında başka bir salgının ortaya çıkması durumunda bu anıların kararlarını nasıl etkileyeceğini bilmenin hiçbir yolu yoktu.
Hafıza yanlılığı, COVID-19 aşısına ilişkin yanlış bilgilerin hatırlatılması, İrlanda’nın kürtajın yasallaştırılmasına ilişkin 2018 referandumunu çevreleyen kampanya ve 2021 ABD Kongre Binası ayaklanmaları dahil olmak üzere siyasi açıdan yüklü diğer ortamlarda da bu durum gözlemlenmişti. Bu tür önyargılar kutuplaşmayı beslemekte ve paylaşılan anılar farklılaştığında iletişim zorlaşmaktaydı. Aileler içinde, medyada, hükümetler ve diğer yetkililer içindeki tüm çeşitli tartışmaları etkileyebilmekteydi.
Son çalışmanın sonuçları, geçtiğimiz haftalarda manşetlere çıkan bir süreç olan Birleşik Krallığın COVID-19’u ele almasına ilişkin devam eden soruşturma gibi soruşturmalarla son derece alâkalı. Bu tür araştırmaları denetleyenler, kişisel anıların önyargılarla gölgelendiğini kabul etmelidir. Hangi pandemik müdahalelerin gerekli veya etkili olduğu ve hangilerinin olmadığı konusunda sonuçlara varırken, araştırmacıların mümkün olduğunca somut verilere ve kanıtlara dayanması zorunludur.
Bugün uğraştığımız çatışmaların çoğu, geçmişteki olayları nasıl deneyimlediğimizden ziyade, şimdiki olaylara nasıl baktığımızdan kaynaklanıyor. Kolektif hafızamızdaki farklılık muhtemelen gelecekteki salgınlarda da önemli bir faktör olacak. Örneğin bireylerin ilgili kamu sağlığı talimatlarına uymaya istekli olup olmadıkları belirlenebilecektir. Gelecekte bu etkilere nasıl karşı çıkılacağı ile ilgili bugün daha fazla araştırma yapılmalıdır.
Kaynak: https://www.nature.com/articles/d41586-023-03434-3
