Çeviren: Ebru Oktay
Bir hastalığa “Kara Ölüm” adı boşuna verilmez. Avrupa’nın kabaca üçte birini yok etmesiyle ünlü hıyarcıklı veba, modern teknolojiler ve antibiyotikler sayesinde yakın zamanda büyük ölçüde kontrol altına alınmıştı. Ancak bu, Oregon’dan gelen son olguyla da görüldüğü gibi vebanın insanlarda her yıl ortaya çıkışını engellemedi.
Kırsal’da yer alan Deschutes İlçesi sakini, muhtemelen ağır semptomatik bir evcil kediden hıyarcıklı veba kaptı. İlçenin sağlık memuru Richard Fawcett, NBC News’e bunun “oldukça önemli” bir enfeksiyon olduğunu söyledi.
Hıyarcıklı veba genellikle pire ısırıkları yoluyla insanlara bulaşır. Son Oregon olgusunda olduğu gibi kediler de bu duruma ortak olmaktadır. Çünkü pire ve kemirgenler vebanın en muhtemel taşıyıcılarıdır ve kediler de her ikisiyle de etkileşime girerler. Veba aynı zamanda vücut sıvıları yoluyla da bulaşabilir. Bu adı da, bulaştığı kişinin özellikle kasık ve koltuk altlarında bulunan lenf benzerine yerleşip oluşturduğu hıyarcık şeklindeki ağrılı şişliklerden dolayı almıştır. Oregon vakasında enfeksiyon daha kişi hastaneye kaldırılmadan önce kan dolaşımına karışmıştı. Fawcett, hastanın antibiyotik tedavisine çok iyi yanıt verdiğini belirtmişti. Ancak bu henüz herkesin güvende olduğu anlamına gelmediğinden ve hastada klasik belirti olan öksürük başladığından ve de “pnömonik veba”, vebanın insandan insana bulaşan tipi olduğundan Deschutes İlçesi’ndeki sağlık yetkilileri hastanın yakın temasta bulunduğu kişilere de antibiyotik verdiler.
Fawcett, “Bir hastanın kanında bakteri bulunduğunu biliyorsak, güvenli tarafta olmalıyız” diyor. Oregon olgusunda da sızıntılı apsesi olan hasta bir kedinin söz konusu olduğundan bu “taraf” kolayca belirlenmiştir.
Veba genellikle bir ısırık yoluyla vücuda bulaştığında Yersinia pestis bakterisi lenfatik sistem içinde en yakın lenf düğümüne kadar ilerleyerek kendini çoğaltır. Lenf düğümü iltihaplanır ve ağrılı hale gelir. Hıyarcıklı vebanın insandan insana yayılması nadirdir, ancak eğer veba akciğerlere doğru ilerlerse daha şiddetli bir pnömonik veba olgusuna dönüşebilir. İnsanlar arası aktarım olduğunda da sonuç daha ölümcüldür.
CDC, son birkaç on yılda ABD’de yılda ortalama yedi veba olgusu rapor etmiştir ve bunların en çoğu da New Mexico’dan gelmektedir.
Makale direktörü David Wagner, “Kara Ölüme neden olan aynı şeydi, ancak bu antibiyotik öncesi dönemdeydi. Artık basit antibiyotiklerle çok kolay tedavi ediliyor” diyor.
ABD’deki veba vakalarının yüzde 80’inden fazlası hıyarcıklı veba ve lenf düğümleriyle sınırlıdır. Olguların neredeyse tamamı Batı’nın kırsal vahşi doğasından gelmektedir. Oregon’daki son olgu 2015’te yaşanmıştır ve bir av gezisinde oluşan pire ısırığıyla ilişkilendirilmiştir. 2020’de ülke çapında bildirilen dokuz vakadan ikisi ise ölümle sonuçlanmıştır.
Veba 1300’lerde Avrupa nüfusunun üçte birinden fazlasını öldürmüştü. Şimdi hem Avrupa’da hem de Çin’de yeniden ortaya çıkmış gibi görünüyor. 1800’lerde tekrar ve büyük ölçüde Asya’da geri dönüp Hindistan’a yayılıp sonunda San Francisco’ya kadar ulaştı. 20. yüzyılın başlarında veba taşıyan gemilerdeki fareler aracılığıyla ABD’de tanındı. Vebanın ABD’de salgına dönüşme zamanı ise1920’lerdeydi.
Kaynak: https://www.popularmechanics.com/science/a46752700/black-death-reappears-pacific-northwest/
