Harriet Adams, ölümünden bir süre sonra unutulsa da, 1904-1937 arasında ünlü Amerikalı “kâşifler”dendir. National Geographic’da 21 makalesi yayımlanmıştır, 20 yıldan uzun süre, National Geographic Topluluğunun aranan konuşmacısıdır. Yıllarca süren gezileriyle Latin Amerika uzmanı haline gelir; deneyimleri, edindiği bilgiler, verdiği tavsiyelerle, hükümet, iş dünyası ve akademik çevreler tarafından dikkate değer bulunmaktadır. Londra Kraliyet Coğrafya Topluluğu’na seçilen ilk Amerikalı kadın üye ve Kadın Coğrafyacılar Topluluğu’nun ilk başkanıdır.
Harriet Chalmers, 22 Ekim 1875’de Kaliforniya Stockton’da doğar. Annesi Frances Wilkens’in ve babası Alexander Chalmers’ın aileleri Amerika’ya Avrupa’dan göçmüş yerleşimciler olarak Amerika topraklarında dolaşmış, altın madenciliğine girişmişlerdir. Harriet’in anne tarafından dedesi ile babasının yolları, her ikisinin de kamp malzemeleri tedarikçiliği yapmaya başladıkları dönemde kesişir. Annesi ile babası böylece bir araya gelmiştir.
Önce babasıyla, sonra eşiyle
Harriet çocukluğunda, bir kadından beklenen becerileri kazanarak büyüyen kız kardeşi Anna’nın aksine, babasının kamp malzemeleri dükkânında vakit geçirir. Annesi ve kız kardeşi tatillerde yazlıklarda dinlenirken, babası ve Harriet Kaliforniya’dan Meksika sınırına kadar olan bölgede keşif gezileri yapar, dağlarda kamp kurarlar. Harriet bu yolculukların onu, ip atlamaya düşkün birinden, dünyanın sonuna gitmeyi ve insanların yaşadığı her yeri görmeyi isteyen birine dönüştürdüğünü anlatır.
Harriet 11 yaşına kadar örgün eğitim alır, sonrasında entelektüel donanımı, babasıyla yaptığı keşif gezileri, kitaplara düşkünlüğü, özel dersler ve öğretmenlerle artar. Babasının himayesi altında, doğada gözlem gücü keskinleşir, ileride diğer coğrafyacılar ve kâşiflerin saygısını kazanacak olan sistematik bütünlükle kavrama becerisini edinir. Dile de yatkınlığı vardır, İspanyolca öğrenir; Portekizce, İtalyanca ve Almanca’ya aşinadır. Sonraları İspanya diktatörü Primo de Rivera, İspanyolca konuşup konuşmadığını sorduğunda onu şöyle yanıtlayacaktır: “Gramere uymadan ve şevkle!”
1899’da, Franklin Pierce Adams ile evlenirler. Frank, Stockton Gaz ve Elektrik Şirketi’nde elektrikçidir. Harriet gibi o da yolculuğu sever. Bir ev almak yerine kirada otururlar; böylece gezi planlarını gerçekleştirmek için paraları olur. İlk yıllarda Kaliforniya civarında gezer, dağlarda kamp kurarlar. Yaşadıkları yer ve dönem için alışılmadık bir evlilikleri olduğu su götürmez. Her ikisini de üretken kılan ve tatmin eden, keşfetmek ve gezmek arzusunun eksilmediği bir yaşam kurarlar. 1922’de Bostonlu bir gazeteci, Harriet Adams’ın, “Elde edildikten sonra bir kocayla ne yapılır?” gibi asırlık bir problemi çözdüğünü yazar.
Güney Amerika’da 1904-1906 arasında üç yıl süren geziye birlikte çıkmışlardır.
Güney Amerika’da 65 bin km
Adamslar 1904 başında San Fransisko’dan gemiyle ayrılarak Güney Amerika’ya gider. Üç yıl boyunca, atla, trenle, kano ve botla yolculuk yaparlar. Toplam 40 bin mil (yaklaşık 65.000 km) yol tepmişlerdir, And Sıradağlarını at sırtında geçer, gidilmedik ülke bırakmazlar. New York Times, “Beyaz bir kadın, yirmi ayrı sınırı geçerek daha önce bilinmeyen yerlere ulaştı” diye yazar.
Franks, İnka Madencilik ve Lastik Şirketi’nde müfettiş pozisyonluğu bulmuştur ve buradan gelen gelir ve tasarruflarını birleştirerek, gezilerini uzatabilmişlerdir. Harriet yolculuk deneyimlerini ayrınıtılı olarak kaydeder. “Nehrin 800 ft üzerinde, eğri dar yollar ve sallanan köprüler. Franks atı verdi, yürüdü. Ben 8.30’dan 5.30’a kadar at sürdüm. At karanlıkta çok tökezlemeye başlayınca indim ve onu çektim. Gece ağır bir fırtınayla geldi. Eski dar yolu takip etmek bir hataydı. Nehir yükseliyordu, köprü yoktu, nehri geçemeyecektik. Geceyi fırtınada bir çıkıntının altında geçirdik. Sanırım istediğim macera buydu. Bu tür bir heyecan… Islak ve soğuk uzun geceler. Uykusuz ve aç.”
National Geographic
Adamslar Güney Amerika dönüşü Washington’a yerleşir. Frank 1907’de Pan Amerikan Birliği’nin çıkardığı Bülten’in editörü ve danışmanı olarak çalışmaya başlar, 1933’e kadar bu görevi sürdürür. Yeni sorumlulukları yüzünden, eşinin birçok gezisine eşlik edemez.
Harriet, National Geographic’deki ilk makalesini yazar ve ilk halka açık konferansını verir. Bir coğrafyacı olarak ciddiye alınmak istiyordur. Günlüklerindeki üzücü deneyimleri daha sonra yazacağı yazılara aktarmaz; objektif, bilimsel gözlemlerle canlı betimleri birleştirmeye uğraşır. Gittiği yerlerin tarihi, coğrafi özellikleri, kültürü, yazını, ekonomisine dair bilgilerle yazılarını zenginleştirir.
Yazıları başlangıçta kısayken, giderek daha boyutlu hale gelir, analizleri keskinleşir. Rio de Janeiro için yazdığı yazı, adeta bir ülke raporudur. Fiziksel coğrafyası, modern ve antik mimarisi, Hıristiyanlığa geçişi, nüfusu, Portekiz’le ilişkileri, sağlık hizmetleri ve ekonomisi hakkında uzun uzun yazar. Körfez ve şehrin ayrıntılı bir haritasını verir.
Güney Amerika’da İspanyol sömürgeciliğinin etkilerini gözlemesi ve teşhir etmesi, daha sonra hayata geçirmeye çalışacağı bir projeyi şekillendirir: Sömürge sonrası topraklarda, İspanyol sömürgeciliğinin sosyal, ekonomik ve kültürel etkilerini araştırmak. Yazılarında, Avrupalıların Güney Amerika’daki eylemlerinin eleştirisini yapmaktan çekinmemiştir. Ouichua yerlileri üzerine bir yazısı, keskin bir eleştiriyle sonuçlanır: “Avrupalıların onlara getirdiği hangi nimet var, bu nimetlerin hangisinden hoşlanıyorlar? Tepeyi aşan haç adına bir sürü acı çekmediler mi?”
National Geographic Topluluğu ile ilişkisi 1930’ların ortasına kadar sürmüştür. Adams, Latin Amerika uzmanı olarak görülmüş ve dergiye yollanan makaleleri gözden geçirmesi istenmiştir. 1915’de Afrika seferi için topluluktan fon talebi reddedilence, büyük hayal kırıklığına uğrar. Gene de bağını korur, başka dergiler için yazsa da, en önemli yazıları National Geographic’de çıkmaya devam eder.
1910’da Küba, Haiti ve Santo Domingo’yu içeren bir yolculuğa girişir. Haiti’de kemirgen ailesinin nadir bir üyesi sayılan, sıçan gibi bir kemirgen olan Haiti yılandişinden (solenodon) beş tane yakalar. Bunların ikisini Washington DC’deki hayvanat bahçesine, üçünü de New York’daki Bronx Park’a sunar. 1913’de Londra Kraliyet Coğrafya Topluluğu’nun üyeliğine davet edilmesinin önünü bu davranışı açacaktır.
1912’de İspanyol mülklerini keşfetme ve bilgi derleme projesini yapmaya girişir. 1913-14 yıllarında, Hong Kong, Şangay, Filipinler, Moğolistan, Orta Asya, Sibirya, Sumatra, Hawai ve Japonya’yı dolaşır. Güney denizlerinde, Hindistan ve Borneo’da vakit geçirir. Kuzey Amerika’ya yerleşen insanların, Bering kara köprüsü yerine, denizden de seyahat etmiş olabileceklerini savlamaktadır. Bu tezine kanıtlar arar. Filipin’deki Ifugaos savaşçılarını fotoğraflar, onları fiziksel ve dilleri açısından Güney Amerika Aymara yerlileriyle karşılaştırır.
Savaş muhabirliği ve konuşmacılığı
1916’da Fransız hükümetinden davet alır, burada Harper Magazine için savaş muhabiri olur ve Fransız siperlerini ziyaret etmesine izin verilir. Üç ay boyunca Amerikan hastanelerini, savaşan erkeklerin yerini kadın çalışanların aldığı mühimmat fabrikalarını dolaşır. Sadece siperlere girmesine izin verilen tek savaş muhabiri değildir, aynı zamanda gerçek savaş sahnelerini fotoğraflamasına izin verilen birkaç fotoğrafçıdan biridir.
Harriet yazılarıyla bir okur kitlesi yaratmış olsa da, asıl ününü konferanslara borçludur. Ticari veriler dahil, tarihsel, kültürel, endüstriyel, folklorik, dilsel ayrıntılarla zenginleştirdiği, siyah-beyaz ve renkli fotoğraflarla görsel olarak desteklediği, konuşma tarzı ve kişilik özellikleriyle de etkileyiciliği artan konuşmalarında, yüzlerce kişiye seslenmiştir. Konuşmaları “estetik ve entelektüel” bulunur. Yolculuklarının üst sınıfın konfor içindeki seyahatlerine benzememesi, gittiği yerlerin yerlileriyle aynı koşullarda yaşaması, keşifleri bilgi edinmek için kullanması, konuşmalarının samimiyetini güçlendirmiştir. Farklı kültürler arasındaki anlayışı teşvik etmek için yazdığını ve anlattığını söyler. Latin Amerika ekonomisi hakkında da analizleri olduğundan, ticari konferanslara da konuşmacı olarak çağrılmıştır.
Coğrafya erkek tekelinde değildir!
Harriet Adams uzun kariyeri boyunca, Brezilya Bolivya, Peru, Arjantin ve Dominik Cumhuriyeti ve Amerika’da kimi coğrafya topluluklarına katılır. Cadiz Ulusal Bilim ve Sanat Enstütüsü ve Ulusal Sosyal Bilimler Enstitüsü üyesidir. Bunlar onun coğrafya alanına kabulünün bir göstergesidir.
Erkekler tarafından kurulan, Kâşifler, Dünyanın Sonuna Yolculuk, Yaban, Kamp Ateşi gibi kulüplere zaman zaman konuşmacı olarak çağrılsa da; ne o ne de başka bir kadın bu topluluklara üye olmaları için davet edilmezler.
1925’de Blair Niles, Marguerite Harrison, Gertrude Shelby ve Getrude Emerson’dan oluşan bir grup, Kadın Coğrafyacılar Topluluğunu (Society of Woman Geographers) kurar ve Harriet’den topluluğun örgütlenmesi çalışmalarına katılmasını ve ilk başkanı olmasını isterler. Harriet görevi seve seve kabul eder: “Erkekler kendi gizli kulüplerini kurdu. Kadınların kendi alanlarına nüfuz edeceğinden her zaman korktular. Kadınların onlara katılmalarına, toplantılarını izlemelerine izin vermediler. Karşılıklı tartışmalar çok daha yararlı olabilirdi oysa ki” demektedir. Kadın kâşiflerin izlenimlerinin erkeklerinkinden farklılıklar gösterdiğini, ikisinin de bilim için gerekli olduğunu, ortak çalışmanın erkeklerin tek başına yapacağından daha tatmin edici sonuçlar sağlayabileceğini söyler.
Başkanlığı üstlendikten kısa süre sonra, bir İspanya gezisinde başka bir tırmanıcıya yardım ederken düşer ve omurgası zedelenir. Üç yıl yatalak yaşar, tekrar yürüyemeyeceğini söylerler. Kadın Coğrafyacılar Topluluğu için yattığı yerden çalışmaya devam eder. Pes etmez ve 1929’da seyahatlerine yeniden dönebilir.
Frank 1933’de Pan Amerikan Birliği’nden emekli olunca, Harriet de Kadın Coğrafyacılar Topluluğu’nun başkanlığından ayrılır. Birlikte Avrupa’ya yerleşirler. Harriet Nice’da 17 Temmuz 1937’de öldüğünde 61 yaşındadır, Kaliforniya Oakland’a gömülür.
Kaynaklar:
– Kathryn Davis, “Harriet Chalmers Adams: Remembering an American
– Geographer”, The California Geographer, V.49, 2009, ss.51-70.
