2017 sonbaharında yayımlanan Kant Felsefesinin Politik Evreni, Hakan Çörekçioğlu’nun çevirdiği Kant felsefesine dair güncel tartışmaları içeren bir derleme. Ayrıntı Yayınları’nın Güçlü Ateşoğlu editörlüğündeki felsefe dizisiyle son dönemde çıkardığı iddialı kitaplardan biri olan eser, zincirin 14. ve son halkası. Az sayıdaki baskısına rağmen, bu kitap için, Kant literatürüne hâkim olmanın önemli bir kilometre taşı denilebilir.
Kitapta yer alan 11 makaleyi bir araya getiren (ikisini kendi yazmış) Hakan Çörekçioğlu, Türkiye felsefe camiasında, özellikle akademide adından sık sık söz ettiren genç bir akademisyen. 1990’ların başında, Tülin Bumin, Taylan Altuğ ve Ahmet Arslan gibi önemli isimlerin yer aldığı bir dönemde, Ege Üniversitesi Felsefe Bölümü’nde öğrenim gören yazar, daha sonra eğitimine Almanya’da devam etmiş. Kant ve Alman İdealizmi ile birlikte Rönesans kültürü, politika felsefesi, ütopya, felsefe-edebiyat ilişkileri üzerine uzmanlaşmış bir felsefeci.
Çörekçioğlu, “Çağdaş Politik Düşüncenin Ufku” başlığındaki makalesiyle, onun hemen ardından da Kant’ın önemli metinlerinden biri olan “Teori ve Pratik”i Türkçeye çevirerek güçlü bir giriş yapıyor kitaba. Bu makalesinde “transandantal idealizm” ile Kant neden “Descartes’ın başlattığı modern felsefenin bir yeniden yapılandırılmasıdır (re-construction)?” ve öte yandan “Kant da niçin bir başlangıçtır?” gibi sorulara yanıt verirken, Rousseau-Kant hattını da aydınlatıyor. Sonunda sözü diğer makalelere getirerek, yazıya bir önsöz niteliği de kazandıran yazarın, sonuna “İzmir 2008” notunu düşmüş olmasına bakarsak, çalışmanın 9 yıllık bir arka planı olduğu da ortaya çıkıyor.
Kant düşüncesi üzerine Almanya, Amerika, Fransa, İngiltere gibi ülkelerden hepsi çağdaş sekiz felsefecinin makaleleri, Kant’ın özellikle politika felsefesinin üzerinde duruyor ve güncelliğini gündeme getiriyor.
Teori nedir, pratik nedir?..
“… yargı-gücünden yoksun olan teorisyenler hayatları boyunca asla pratik yargılar veremezler. Nitekim okul hayatlarında son derece başarılı olan, ama kendilerinden bir tavsiye istendiğinde ne yapacağını bilemeyen hekim ve yargıçlar vardır”.
Alıntılanan bu sözün geçtiği, Kant’ın 1793 yılında Berlin Aylık Dergisi’nde ilk kez “Yaygın bir söz üstüne: Teoride Doğru Olabilir Ama Pratikte İşe Yaramaz” başlığıyla yayımlanan eseri, polemik olarak yazılmıştır. Alman filozofun her zamanki kendinden emin ve bilgiç üslubuyla kaleme aldığı bu kısa metin, teori ve pratiğin çok az uyum sağladığı durumlarda teorinin kusurlu olduğunu söyleyen, felsefe tarihine bakıldığında (Platon, Aristoteles’ten itibaren Ptolemaios ve Platonius ve tüm ortaçağ felsefesi burada göz önünde tutularak) modernist bakış açısına rafine bir örnek niteliğinde.
Kant’ın yeniden önem kazandığı 21. yüzyılda defalarca edisyonu yapılan eserin, ayrıca pratik felsefesi ile ilgili hemen hemen her çalışmada mutlaka kaynak listesinde yer aldığını da yazarın kendisinden aktaralım. Metin, giriş ile birlikte, Kant’ın yargı, ahlak felsefesi, politika felsefesi ve tarih felsefesi alanlarına sistemli ve yetkin bir özetin sunulduğu dört bölüm üzerine oluşturulmuş. Açıklamalı uzun dipnotlarla tarihsel ve literal katkı sağlanan çeviri için kitabın en nadide parçası olduğu, yine söylenmesi gerekenler arasında.
Son bölüm olan “Kant’tan Bir Sivil İtaatsizlik Teorisi Türetmek Mümkün mü?” makalesi ise, yazarın bu çalışması üzerine sunduğu tez kıvamında. Burada, eylemin Kant öğretisindeki içsel ve dışsal yönü ayrımı üzerinden ilerleyerek, yazar “Kant’ın kendisinin değilse bile düşüncesinin sivil itaatsizliğe meşru temeller sağlayıp sağlamadığını araştırıyor”. Bu ayrıma göre ise ahlaki olan eylemin kökeni içsel iken, yasal olan eylem ise dış kökenli bir baskı sonucu “eyleniyor”. Eylenenin, dolayısıyla “olanın” altında yatanı irdeleyen bu tezin, Kant düşüncesinin vermiş olduğu eksenin, özellikle yasaya uymayı ve yasaları koyana da karşı çıkmamayı öğütlemesi yönünden ilginç olacağını Çörekçioğlu kendisi söylüyor.
– Kant Felsefesinin Politik Evreni, Kant, Hassner, Mendus, Höffe, Recki, Nicholson, Kersting, Heller, Gerhardt, Derleyen ve Çeviren: Hakan Çörekçioğlu Ayrıntı Yayınları, İstanbul, 2017.
