Erkek egemen satranç dünyasında kadınların yeri uzun süredir tartışılan bir konu. Yıllardır süregelen bu tartışma iki soru ekseninde şekilleniyor. Kadınların satranca erkekler kadar ilgi duymuyor oluşu ya da erkeklere nazaran daha başarısız oluşu, biyolojik bir etmen midir yoksa toplumsal cinsiyet rolünün bir sonucu mudur?
Bazı biyolojik farklılıklar ve kesinliği doğrulanmayan üstünlük varsayımlarını bir kenara bırakırsak, bu durum daha çok toplumsal baskıların ve kadına biçilen rolün bir ürünüdür; zira yüzyıllardır pozitif ayrımcılığa maruz bırakılan bir cinsin bu konudaki yetersizliği öncelikli olarak tarihsel bir zeminde değerlendirilmelidir. Hormonel farklılıklar ve bu farklılığın beyindeki etkilerinin, satranç oyunu üzerindeki yansıması iddiası ise kadın cinsini yok sayan, kolaycı ve çok erken bir yaklaşımdır.
Vera Menchik
1927 yılında düzenlenen ilk kadınlar arası turnuvanın şampiyonu Moskova doğumlu Vera Menchik, İngiliz bir anne ve Çekoslavakyalı bir babanın kızı. Katıldığı bazı şampiyonalarda erkek ustalarla oynama şansı bulan Menchik bu karşılaşmalarda bir çok galibiyet elde etti, yenilgiye uğrayan isimlerden biri de 1935-1937 yılları arası dünya şampiyonu olan ünlü usta Max Euwe idi. İlk kadınlar dünya şampiyonu, şampiyonluğunu ölümü olan 1944’e kadar elinde tuttu.
Nona Gaprindashvili
Gürcistan’ın Zugdidi kentinde dünyaya gelen Gaprindashvili döneminin en güçlü oyuncularından biridir. 1962’de henüz 20 yaşındayken kazandığı kadınlar dünya şampiyonluğunu tam 16 yıl boyunca korumuştur. Şampiyonalarda 1963-1990 yılları arasında Sovyetler Birliği; 1992’de ise Gürcistan adına yarışmıştır. Gaprindashvili aynı zamanda 1977 yılında California’da düzenlenen Erkek Satranç Turnuvasından galibiyetle çıkmış ve erkekler satranç turnuvasında şampiyon olan ilk kadın oyuncu unvanını kazanmıştır. Nona Gaprindashvili büyükusta unvanı verilen ilk kadın satranç oyuncusudur.
Polgar kardeşler
En büyük kardeş Susan ve en küçükleri Judit, kadın satranç tarihin iki önemli ismidir. Ortanca kardeş Sofia da kardeşleri kadar iyi bir satranççıdır ama erken yaşta satrancı bırakmış ve resme yönelmiştir. Kardeşler eğitimlerini okula gönderilmeden babaları tarafından almıştır.
Susan Polgar
Macar asıllı Amerikalı oyuncu, 1996-1999 yılları arası kadınlar dünya şampiyonudur. Satrancı 3 yaşında öğrenen Susan tarihte büyükusta unvanı alan 3. kadın oyuncudur. 10 yaşında uluslararası satranç ustası olan Susan satranç yazarlığı ve organizatörlüğü de yapmaktadır.
Sofia Polgar
Macaristan doğumlu kadın büyükustadır. Satrancı erken yaşta bırakmasına rağmen 1989’da henüz 14 yaşındayken Roma’da katıldığı açık turnuvada gelmiş geçmiş en yüksek reytinge (2879) ulaşarak adını tarihe kazımıştır.
Unutulmaz turnuvadan bir oyun:
Sofia Polgar (2345) – Alexander Chernin (2580) / Roma Açık 1989
1.e4 c5 2.Af3 e6 3.d4 cd4 4.Ad4 Ac6 5.Ac3 Vc7 6.Fe2 Af6 7.0-0 Fe7 8.Fe3 0-0 9.f4 d6 10.Şh1 a6 11.Ve1 Aa5 12.Vg3 Ac4 13.Fc1 b5 14.a3 Vb6 15.Kd1 Fb7 16.b3 Aa5 17.Ff3 Kac8 18.Fb2 Kfd8?! 19.Ad5! Ad5 20.Ae6! g6 21.Ad8 Vd8 22.ed5 Kc2 23.Kab1 Fh4 24.Vh3 Fc8 25.Fg4 Fg4 26.Vg4 Ab3 27.g3?! Fe7 28.f5 a5? 29.fg6 hg6 30.Vh3! Kb2 31.Kb2 a4 32.Kf2 Ac5 33.Kdf1 f5 34.g4! Ae4 35.Kg2 Ff6 1-0
Judit Polgar
Satranç dünyasının kraliçesi olarak anılan Judit 15 yaşındayken en genç GM (büyükusta) unvanını Bobby Fischer’dan almış ve o dönemin en genç büyükustası olmuştur. Ayrıca dünya sıralamasında ilk 10’a giren ilk kadın satranççıdır.
2002 yılında Moskova’da düzenlenen Rusya Milli Takımı – Dünya Karması Hızlı Satranç Turnuvası’nda Kasparov’u yenilgiye uğratmış, kendisine “sirk kuklası” diyen Kasparov’a iyi bir ders vermiştir.
Polgar – Garry Kasparov / Moskova 2002
1.e4 e5 2.Af3 Ac6 3. Fb5 Af6 4.O-O Axe4 5.d4 Ad6 6.Fxc6 dxc6 7.dxe5 Af5 8.Vxd8+ Şxd8 9.Ac3 h6 10.Kd1+ Şe8 11.h3 Fe7 12.Ae2 Ah4 13.Axh4 Fxh4 14.Fe3 Ff5 15.Ad4 Fh7 16.g4 Fe7 17.Şg2 h5 18.Af5 Ff8 19.Şf3 Fg6 20.Kd2 hxg4+ 21.hxg4 Kh3+ 22.Şg2 Kh7 23.Şg3 f6 24.Ff4 Fxf5 25.gxf5 fxe5 26.Ke1 Fd6 27.Fxe5 Şd7 28. c4 c5 29.Fxd6 cxd6 30.Ke6 Kah8 31.Kexd6+Şc8 32.K2d5 Kh3+ 33.Şg2 Kh2+ 34.Şf3 K2h3+ 35.Şe4 b6 36.Kc6+ Şb8 37.Kd7 Kh2 38.Şe3 Kf8 39.Kcc7 Kxf5 40.Kb7+ Şc8 41.Kdc7+ Şd8 42.Kxg7 Şc8 1-0
Judit’in galibiyet kazandığı tek şampiyon Kasparov değil bu isimler arasında Viswanathan Anand ve Anatoly Karpov gibi güçlü isimler de yer alıyor.
Polgar – Viswanathan Anand / Dos Hermanas 1999
1.e4 c5 2.Af3 d6 3.d4 cxd4 4.Axd4 Af6 5.Ac3 a6 6.Fe3 e6 7.g4 e5 8.Af5 g6 9.g5 gxf5 10.exf5 d5 11.Vf3 d4 12.0-0-0 Abd7 13.Fd2 dxc3 14.Fxc3 Fg7 15.Kg1 0-0 16.gxf6 Vxf6 17.Ve3 Şh8 18.f4 Vb6 19.Vg3 Vh6 20.Kd6 f6 21.Fd2 e4 22.Fc4 b5 23.Fe6 Ka7 24.Kc6 a5 25.Fe3 Kb7 26.Fd5 Kb8 27.Kc7 b4 28.b3 Kb5 29.Fc6 Kxf5 30.Kxc8 Kxc8 31.Fxd7 Kcc5 32.Fxf5 Kxf5 33.Kd1 Şg8 34.Vg2 Şf8 1-0
Hou Yifan
Son dünya kadınlar şampiyonu Çinli Yifan henüz 17 yaşında. Çin ve dünya satrancının dahisi olarak anılıyor. Satrancı 6 yaşında öğrenen Hou Yifan, 2003’te 10 Yaş Kızlar Dünya Şampiyonu olduktan sonra hızla gelişti ve 2008 yılında büyükusta normlarını tamamlayan en genç kadın satranççı olma rekorunu Humpy Koneru’nun elinden aldı. Yifan Çin’de düzenlenen ve başarılı sporcuların ödüllendirildiği organizasyonda bu sene olimpik olmayan sporlarda yılın sporcusu seçildi.
KAYNAKLAR
1) http://tsf.org.tr/images/stories/2010-2011/Mavikale/Mavi_Kale_5._Sayae__Baskae_.pdf
2) http://istanbul2009.fide.com/kadin-ustalari-taniyalim.html
3) http://www.sabah.com.tr/Pazar/2010/12/12/kadin_satranccinin_roma_mucizesi
4) http://www.milliyet.com.tr/2002/09/24/pazar/paz08.html
5) http://en.wikipedia.org/wiki/Women’s_World_Chess_Championship
6) http://arsiv.sabah.com.tr/2006/11/19/cp/gnc112-20061119-102.html
7) http://www.chessgames.com
